Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 15
rasabhedaikakatvābhyāṃ catuḥṣaṣṭirvicāraṇāḥ||15||
snehasyānyābhibhūtatvādalpatvācca kramātsmṛtāḥ||16||
1.16.53
rasabhedaścaikakatvaṃ ca, tābhyāṃ rasabhedaikakatvābhyāṃ snehasyāvacāryamāṇasya catuḥṣaṣṭirvicāraṇā bhavanti| rasabhedena-"ṣaṭ pañcakāḥ ṣaṭ ca pṛthak" (hṛ. sū. a. 10|43) ityādigranthanirdiṣṭena triṣaṣṭisaṅkhyāvacchinnena sahopayuktasya snehasya, tathaikakatvena-asahāyena kevalena snehena satā'sya snehasya catuḥṣaṣṭirvicāraṇāḥsnehaprayogakalpanāḥ| yā etā bhakṣyādyannena, tathā rasabhedena mūrdhakaraṇākṣitarpaṇena ca| yā etāḥ kramāt-yathākramaṃ nirdiṣṭāḥ, tāḥ kalpanāḥ snehasyānyābhibhūtatvāt anyena bhakṣyādinā bahunā, tathā rasabhedena sahopayuktasyābhibhūtatvāt, tathā'lpatvātalpopayogitvāt, mūrddhākṣitarpaṇādau hi pāna iva prabhūtasyāvacārayitumaśakyatvācca vicāraṇāḥ smṛtāḥ| āyurvedakartṛbhiriti śeṣaḥ|
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
uktānāṃ prakārāṇāṃ saṃjñāmāha-rasabhedaikakatvābhyāmiti| uktaprakāraḥ sneho vicāraṇāsaṃjñaḥ| sa ca catuḥṣaṣṭidhā| tatra bhakṣyādyannena yukto'nnasya madhurādirasabhedaistriṣaṣṭibhedatvātriṣaṣṭidhā| sa cānyaiḥ saṃyogadravyairabhibhūtatvādalpavīryaḥ| bastyādiprayuktastu kevalatvādekadhā| sa cālpamātratvādalpavīryaḥ| alpavīryatvādvividho'pi vicāraṇāsaṃjñaḥ tacchaktervicāraṇāviṣayatvāt|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
acchapeyamāha-yathokteti| yastu kevalaḥ piyate sa udbhūtaśaktitvānna vicāraṇāsaṃjñaḥ| acchaḥ-kevalaḥ|