Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 14
yuktyā'vacārayetsnehaṃ bhakṣyādyannena bastibhiḥ||14||
nasyābhyañjanagaṇḍūṣamūrddhakarṇākṣitarpaṇaiḥ||15||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
yuktiḥ-yoga upāyalakṣaṇaḥ| yuktyā-mātrākālakriyābhūmidehadoṣasvabhāvayā snehaṃ-sarpirādikam, avacārayet-upayuñjīta| kena saha? ityāha-bhakṣyādyannena| ādiśabdena bhojyalehyapeyasya trividhasyāpyannasya grahaṇam| tathā, bastibhirnasyenābhyañjanena gaṇḍūṣeṇa ca snehamavacārayet| mūrddhādīnāṃ tarpaṇaśabdena pratyekaṃ sambandhaḥ| tena, mūrddhatarpaṇena-śirobastyākhyena| tathā, karṇatarpaṇena-karṇapūraṇākhyena| tathā, akṣitarpaṇenatarpaṇapuṭapākavidhyuktena| bhakṣyaṃ-śaśāṅkakiraṇādi, tena bhakṣyeṇa saha| ādigrahaṇādodanādayo munyuktā gṛhyante| tathā ca muniḥ (ca. sū. a. 13|23) - "odanaśca vilepī ca raso māṃsaṃ payo dadhi| yavāgūḥ sūpaśāke ca yūṣaḥ kāmbalikaḥ khalaḥ|| saktavastilapiṣṭaṃ ca madyaṃ lehāstathaiva ca| bhakṣyamabhyañjanaṃ bastistathaivottarabastayaḥ||" iti| bastibhiriti bahuvacananirdeśo bastitrayagrahaṇārthaḥ| tena nirūho'nvāsanaṃ bastiruttara iti| §3939
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
snehadānaprakāramāha-yuktyetyādi| avacārayet-dadyāt| bhakṣyādibhirannaiḥ saṃyojya bastyādiprayogeṇa ca|