Visvamitra-samhita [sanskrit]
20,660 words | ISBN-13: 9788179070383
The Sanskrit text of the Visvamitra-samhita, an ancient text belonging to the Pancaratra tradition. Visvamitrasamhita is noted for listing authoritative Pancaratra works and the benefits obtained by chanting Lord Hari’s name. Alternative titles: Viśvāmitrasaṃhitā (विश्वामित्रसंहिता), Viśvāmitra-saṃhitā (विश्वामित्र-संहिता), Vishvamitrasamhita, Vishvamitra.
Chapter 1
oṃ |
viśvāmitrasaṃhitā | |
prathamo'kṣyāyaḥ |
avyaktāyāprameyā viśuddhajñānahetave |
śrīmate śreyasāṃ dhāgne namaḥ puṃse parātmane || 1 ||
[Analyze grammar]
siddhāśrame śramahare siddhamaṃghanivevite |
āmrāyaghovairaniśaṃ munīnāṃ mukharīkṛte || 2 ||
[Analyze grammar]
vaikhānasairvālakhilyaiḥ phenapairūśmapairapi |
aśmakuṭṭaiśca munibhirdantolūkhalimibhirvṛte || 3 ||
[Analyze grammar]
sadā saṃphullakahlārakumudotpalasevite |
vikasvarāmbhojagalanmakṣucandrakitāmbubhiḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
antyajairatiśītaiśca pūrṇairaśanamambubhiḥ |
ṭṭaṣṭhamātraśramaharaiḥ sarobhiḥ samalaṅkṛte || 5 ||
[Analyze grammar]
cūtacampakapuṃnāganāgakesarakesaraiḥ |
tamālatālahintālakundāmalakatindukaiḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
kadagbajambūjambīvīraṇodumbarairapi |
priyālairnālikeraiśca vakulaiḥ panasairapi || 7 ||
[Analyze grammar]
kundacandanamandāradevāruśataistathā |
sadāphalaiḥ sadāpuṣpaiḥ sadāpallavaśobhitaiḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
stabakastanabhāreṇa saṃnatābhiḥ samantataḥ |
nānālatābhiḥ kāntābhirāśliṣṭaistaruṇairiva || 9 ||
[Analyze grammar]
utphullapuṣpapaṭalīsaurabhāsāralampaṭaiḥ |
bhramadibharabhito bhṛṅgairnadadibhariva kuṇṭhitaiḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
mañjulālāpamadhuraiḥ kokilākalitāntaraiḥ |
mattabarhiṇasannādairāhvayadibharivātithīn || 11 ||
[Analyze grammar]
dātyūhairbhṛṅgarājaiśca kokilaiḥ kṛkaraistathā |
anyaiśca vividhairjuṣṭairabhitaḥ pakṣimaṇḍalaiḥ || 12 ||
[Analyze grammar]
chāyāsu gomayasyathāsu sukhāsīnairdvijottamaiḥ |
kvacidvyākhyānanipūṇaiḥ kvacidāmagrayapāṭhakaiḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
vāvadūkaiḥ kvaciccaiva kvacit paurāṇikairapi |
anyaiśca nānāśāstrajñairakṣidaivayutairapi || 14 ||
[Analyze grammar]
svādupakvaphalopetaiḥ puṣpāmoditadiṅmukhaiḥ |
etaiścānyaiśca vividhaistarubhiḥ parivāritaiḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
gāyadibhaḥ kiṃnaragaṇaiḥ śrotrendriyasukhāvahaiḥ |
kokai rāvakulairnityamāśrikāhaca rṇabhūtale || 16 ||
[Analyze grammar]
varāhapuruṣotkhātamuktāsauribhirucchrite |
hariṇairardhasaṃdaṣṭaśaṣpaśyāmalitāntare || 17 ||
[Analyze grammar]
śārdūlaśābairāpītastanibhirgobhirāvṛte |
bhallūkakāntaśamitmunidārakarodane || 18 ||
[Analyze grammar]
śākhāmṛgasamārabdhaśuṣyaddhānyasamūhake |
uccadrumalepsūnāmṛṣīṇāmabhitaḥ sthite || 19 ||
[Analyze grammar]
karibhiḥ kautukārabdhaśākhāvanamanakriye |
śukasaṅghātavisṛtavedapāṭhakasaṃśaye || 20 ||
[Analyze grammar]
utsarpitāgridhūmasyadamapāvitadiṅmukhe |
samāsīnaṃ dvijavarairarcyamānapadāmbujam || 21 ||
[Analyze grammar]
aśeṣavedavedāntavākyasūkṣmārthadarśinam |
sāṃkhya yoge na nirataṃ sarvaśāstropaniṣṭhitam || 22 ||
[Analyze grammar]
saṃdīpyamānaṃ tapasā mokṣakāmamivāparam |
brāhmaṇyaṃ tapasā svena samupārjitamūrjitam || 23 ||
[Analyze grammar]
dadhānaṃ sarvatīrtheṣu kṛtastrapāvanam |
pañcarātramahāmbhodhipāraṭṛśvānamañjasā || 24 ||
[Analyze grammar]
aśeṣāvabhṛthastrānapavitritajaṭāvanam |
lokācāraviśeṣajñaṃ pañcakālaparāyaṇam || 25 ||
[Analyze grammar]
puṇyatīrthoddhṛteśvetamṛtsrāviracitaiśśubhaiḥ |
ūrdhvapuṇḍrairdvādaśabhiḥ saumyairāvṛtavigraham || 26 ||
[Analyze grammar]
khasthānavidhṛtāśeṣapañcāyudhavibhūṣitam |
saumyatve'pi durādharṣaṃ tejomaṇḍalamaṇḍitam || 27 ||
[Analyze grammar]
kṣāntaṃ ca dāntamanaghaṃ sadā dīnānukanpinam |
gādhisūnuṃ mahātmānaṃ viśvāmitraṃ tapodhanam || 28 ||
[Analyze grammar]
abhyetya kāśyapo nāma kadāciṭṭaṣisattamaḥ |
praṇamyopāntike tasthau śirasyādhāya cāñjalim || 29 ||
[Analyze grammar]
tatastaṃ bhagavān ṭṭaṣṭvā viśvāmitraḥ samāgatam |
vinayāvanaṃtaṃ vipraṃ vākyametaduvāca ha || 30 ||
[Analyze grammar]
viśvāmitraḥ |
kaccitte kuśalaṃ vipra kaccitte vardhate tapaḥ |
vardhante kratavaḥ kaccidivicchinnāstavāśrame || 31 ||
[Analyze grammar]
kaccit khādhyāyavicchedo jāyate na tavāniśam |
gṛhāgatāstvatithayo yathālaṃ tvayā mune || 32 ||
[Analyze grammar]
arcyante kaccidetanme sarvamācakṣva pṛcchataḥ |
kāyapaḥ |
bhagavan yattvayā pṛṣṭaṃ sarvametattathā mayi || 33 ||
[Analyze grammar]
evaṃ yamanugṛhṇāti bhavān tatyāśubhaṃ kutaḥ |
viśvāmitraḥ |
evaṃ codita āsīnaḥ śubhāgamanakāraṇam || 34 ||
[Analyze grammar]
vaktumarhasi tattvena vatsa kāśyapanandana |
evamuktaḥ sa muninā samāsīnaḥ kṛtāñjaliḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
śekavegasamākrāntacetā vacanamabravīt |
paṭhitāḥ sakalā vedāḥ sarahasyā mahāmune || 36 ||
[Analyze grammar]
mīmāṃsādyāni śastrāṇi vedāntāni yathārthataḥ |
paṭhitāni mayā samyagādimadhyāntasaṃgatam || 37 ||
[Analyze grammar]
vyāmuhmatīva me ceto bahuśastranirīkṣaṇāt |
idaṃ niḥśreyasakarīmiti buddhau na niścayaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
adyatve bhagavān sarvaṃ jānātīti tapodhanāḥ |
sarve dadanti tevedājñānāmṛtamahodadhiḥ || 139 ||
[Analyze grammar]
tasmādihāgato'syadya tattvajñānabubhutsayā |
kenopāyena bhagacan taranti bhavasāgaram || 40 ||
[Analyze grammar]
māṭṭaśā jñānahīnāstu tandrālumanaso janāḥ |
prasīda sīdate mahmaṃnoyatvaṃ nṛpasaṃnidhau || 41 ||
[Analyze grammar]
karuṇaṃ caraṇāmbhojaśaraṇāya vidhatkha mām |
saṃsārāpārajaladhau majjato māṭṭaśān janān || 42 ||
[Analyze grammar]
tattvajñānaplavenaiva saṃtārayati yadabhavān |
atastvāmadya śaraṇaṃ yāto yenāhamāpnuyām || 43 ||
[Analyze grammar]
amṛtatvaṃ vadatu me tamupāyaṃ mahāmune |
etāvaduktvā virate tasmin kāśyapanandane || 44 ||
[Analyze grammar]
dhātvā muhūrtaṃ provāca prasanno godhinandanaḥ |
sādhu sādhu mahāprājña vatsa kāśyapa susthira || 45 ||
[Analyze grammar]
īṭṭaśī te samutpannā buddhirvayasi nūtane |
ityasmākamatīvāsīdāndamatinirmaram || 46 ||
[Analyze grammar]
hṛdayaṃ sadayaṃ yātuṃ pāritoṣikamicchati |
bhavate bhaktiyuktāya bhāvambhonidhibhīrave || 47 ||
[Analyze grammar]
tasmādvadāmi te vatsa niḥśreyasakaraṃ param |
upāyaḥ kathitaḥ pūrvaṃ brahmaṇā matpriyepsunā || 48 ||
[Analyze grammar]
purābhāvetibhavatātasmādabhīto bhṛśaṃ mune |
evaṃ nivṛttikartāramupāyaṃ labdhumañjasā || 49 ||
[Analyze grammar]
tapasogreṇa surasaṃ brahmaṇāṃ samatoṣayam |
tataḥ prasanno bhagavān brahmā lokapitamāhaḥ || 50 ||
[Analyze grammar]
dayayā darśanaṃ devo dadau mahmaṃ diṭṭakṣave |
tato irṣasamāviṣṭahṛdayo racitāñjaliḥ || 51 ||
[Analyze grammar]
praṇāmya daṇḍavad bhasūmau stotrametadudairayam |
namaste sarvajagatāṃ sraṣṭre jagati tasthuṣe || 52 ||
[Analyze grammar]
avate sattvamāśritya saṃhartre tāmasāśrayāt |
acintyāyāprameyāya namaste paramātmane || 53 ||
[Analyze grammar]
akṣarāyāvikārāya bhaktānāmārtināśine |
namastubhyaṃ trikokeśa trayīmaya jaganmaya || 54 ||
[Analyze grammar]
anaghāghaughavidhvaṃsakāriṇe mīḍhuṣe namaḥ |
sūkṣmasūkṣamatarāvyaktakāriṇe mīḍhuṣe namaḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
sthūlāt sthūlatarāvyakta sūkṣmāt sūkṣmatara prabho |
vyomavāyvagrisalilapṛthivīmayavigraha || 56 ||
[Analyze grammar]
bhagavan pāhi māṃ deva kṛpayā bhaktavatsala |
prāṇināmantarātmā yo hṛdayepvadhitiṣṭhati || 57 ||
[Analyze grammar]
satyamityeva vidūdibhaḥ sarvadā vinigadyate |
sarvauṣadhīryathākālaṃ prasūte pṛthivī prabho || 58 ||
[Analyze grammar]
rātriṃdivavibhāgena yaśca sūryaśca candramāḥ |
parataḥ patito yogātanatantrau gataklamau || 59 ||
[Analyze grammar]
yaśca vāyuḥ sadā jantūn prāṇayatyaniśaṃ caran |
tvattotpannabhayādetat kriyate kamalāsana || 60 ||
[Analyze grammar]
hiraṇyakeśa bhagavan hiraṇyaśmaśrusaṃyutam |
ānakhāt kharṇarūpaṃ tvāṃ saṃpaśyantiva hi yaroginaḥ || 161 ||
[Analyze grammar]
sarakhatīprāṇanātha jaganmaya janārtihan |
jaya jñānamayācintya jaya jñeya mahāprabho || 62 ||
[Analyze grammar]
jayakāraṇa sarvasya yajakāraṇakāraṇa |
jaya viśvāmarādhīśa vedavedya jayasva ca || 63 ||
[Analyze grammar]
evaṃ stuvantaṃ praṇamanāthaṃ kṛpaṇaṃ ca mām |
prasanno bhagavān brahmā prāha gambhīrayā girā || 64 ||
[Analyze grammar]
brahmā |
uttiṣṭha te prasanno'haṃ varaṃ varaya suvrata |
yadyadicchasi tartvaṃ dāsyāmi kathayasva me || 65 ||
[Analyze grammar]
ityukto'haṃ bhagavatā brahmaṇāvyaktajanmanā |
paramāṃ prītimāsādya bāppakaṇṭho vyajijñapam || 166 ||
[Analyze grammar]
yadi prasanno bhagavān mahmaṃ bhaktimate bhṛśam |
upāyaṃ kathayatvadya niḥśreyasakaraṃ param || 167 ||
[Analyze grammar]
mayā mahīmimāṃ kṛtstrāṃ bhāntvā ciramupāsitāḥ |
ācāryā bahavastebhyo lbadhaṃ traivargikaṃ phalam || 68 ||
[Analyze grammar]
tassāt saṃsārapāthodherviṣayagrāhasaṃkulāt |
tasmāduddhartumicchāmi tadupāyaṃ vada prabho || 69 ||
[Analyze grammar]
brahmā |
gādhisūno mahāprājña sādhvī te matirāgatā |
purā narāyaṇo daveḥ paramātmā sanātanaḥ || 70 ||
[Analyze grammar]
bhūtvā haṃsavapurdaityān hatvā sarvān kṣaṇena ca |
pratyāhṛtya caturvedān tebhyo mahmamadāt prabhuḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
tato mudaṃ parāṃ prāpya natvā devaṃ jagadgurum |
vyajijñapamidaṃ vākyaṃ kṛtvā śirasi cāñjalim || 72 ||
[Analyze grammar]
vedāstvayā me catvāro datta daityahṛtāḥ prabho |
eṣāmarthaṃ na jānāmi saṃkīrṇatvācca vistarāt || 73 ||
[Analyze grammar]
eṣāṃ nirvāphaladami tyapyāsīnna me matiḥ |
tasmāt saṃkṣipya vedānāmarthaṃ nirvāṇahetukam || 74 ||
[Analyze grammar]
kathayakha dayāmbhodhe bhagavan bhaktavatsala |
evamukto mayā devaḥ sarvalokeśvaro hariḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
prāha ganmabhīrayā vācā prasannenāntarātmanā |
śrībhavānuvāca |
brahman niḥśreyasakaraṃ jñeyānāṃ jñeyamuttamam || 76 ||
[Analyze grammar]
vedārthasārasarvakhaṃ mama prītikaraṃ param |
pañcarātrākhyamamṛtaṃ kathayāmi śrṛṇuṣva me || 77 ||
[Analyze grammar]
ityevamuktvā bhagavān pañcarātramaśeṣataḥ |
tato padiṣṭavān mahmaṃ tadidānīṃ vadāmi te || 78 ||
[Analyze grammar]
etaduktvā tu vacanaṃ svayaṃbhūrlokapāvanaḥ |
pañcarātrāhvayaṃ jñānaṃ dideśa mama sādaram || 79 ||
[Analyze grammar]
datvā punarvākyametaduvāca kamalāsanaḥ |
ataḥ paraṃ tvayoktatvāt bhūmau tvannāmadheyataḥ || 80 ||
[Analyze grammar]
viśvāmitrīyamityeva tantraṃ tāta bhaviṣyati |
ityuktvāntardadhe devo brahmā lokapitāmahaḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
tadāprabhṛti tajjñeyaṃ hṛdaye mama vartate |
satpātrādarśanād guptaṃ bhavānadya samāgataḥ || 82 ||
[Analyze grammar]
idānīṃ bhaktiyuktāya vinītāya ca kāśyapa |
tubhyaṃ dadāmi tattantraṃ śrayatāmavadhāryatām || 83 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Visvamitra-samhita Chapter 1
The Pancaratra Agamas (an Introduction)
by Swami Harshananda (2002)
[Publisher: Ramakrishna Math, Bangalore]
Buy now!