Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 26: āyādinirṇaya
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha āyādinirṇayo nāma ṣaḍviṃśo'dhyāyaḥ |
idānīmabhidhāsyāmaḥ sūtrapātavidheḥ kramam |
śaste māsi site pakṣe vidadhyāttaṃ śubhe'hani || 1 ||
[Analyze grammar]
caitre śokākulo bhartā vaiśākhe ca dhanānvitaḥ |
jyeṣṭhe gṛhī vipadyeta naśyanti paśavaḥ śucau || 2 ||
[Analyze grammar]
śrāvaṇe dhanavṛddhiḥ syānnabhasye na vasedgṛhe |
kalahaścāśvine māsi bhṛtyā naśyanti kārttike || 3 ||
[Analyze grammar]
mārgaśīrṣe dhanaprāptiḥ sahasye kāmasampadaḥ |
māghe vahnibhayaṃ caiva phālgune śrīranuttamā || 4 ||
[Analyze grammar]
dvitīyā pañcamī mukhyā saptamī navamī tathā |
ekādaśītrayodaśyastithayaḥ syuḥ śubhāvahāḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
candra tārābalaṃ bharturanukūlaṃ ca śasyate |
iyaṃ hi sūtrapātākhyā kriyā prāsādakarmaṇi || 6 ||
[Analyze grammar]
kāryā puraniveśe ca prārambhe bhavanasya ca |
śilāniveśane dvārastambhocchrāyādikeṣu ca || 7 ||
[Analyze grammar]
ādri yeta site pakṣe śobhane lagna eva hi |
ravau kanyātulālisthe gṛhaṃ varuṇadiṅmukham || 8 ||
[Analyze grammar]
na kuryāttaddhi śūnyaṃ syānna ca vṛddhirbhavetprabhoḥ |
na dakṣiṇamukhaṃ kumbhamṛgadhanvisthite ravau || 9 ||
[Analyze grammar]
kurvīta niṣphalaṃ tatsyānnṛpadaṇḍavadhādikṛt |
na mīnavṛṣameṣasthe kurvīta prāṅmukhaṃ ravau || 10 ||
[Analyze grammar]
taddhanaghnaṃ kalikṣudra rājacaurārtikṛdyataḥ |
ravau mithunasiṃhasthe na karkisthe'pyudaṅmukham || 11 ||
[Analyze grammar]
kuryāttaddhi daridra tvaṃ dadyāccaraṇadāsatām |
āyavyayāṃśakarkṣāṇi pravakṣyāmo'tha veśmanām || 12 ||
[Analyze grammar]
gṛhamānavaśātsamyakkartuḥ sthānabalābalam |
nagare vā purādau vā daṇḍairmānaṃ vidhīyate || 13 ||
[Analyze grammar]
tadalābhe karaiḥ kāryaṃ samyagāyaviśuddhaye |
yatra hastairmitiḥ kṣetre tatrāyo hastasaṃśritaḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
kṣetrālābhe tu tatraiva grāhyaḥ sa syādihāṅgulaiḥ |
aṅgulaistu mite kṣetre so'ṅgulaistadalābhataḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
pādairvātha yavairvāpi grāhyaḥ kṣetrānusārataḥ |
gṛheṣu karmahastena mānaṃ svāmikareṇa vā || 16 ||
[Analyze grammar]
devatānāṃ tu dhiṣṇyeṣu karmahastena kevalam |
dairghyaṃ hanyātpṛthutvena haredbhāgaṃ tato'ṣṭabhiḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
yaccheṣamāyaṃ taṃ vidyācchāstradṛṣṭaṃ dhvajādikam |
dhvajo dhūmo'tha siṃhaśca śvā vṛṣaḥ kharakuñjarau || 18 ||
[Analyze grammar]
dhvāṅkṣaśceti ta uddiṣṭāḥ prācyādyāsu pradakṣiṇam |
anyonyābhhimukhāste ca kāmaṃ svacchandacāriṇaḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
pūrvācāryaiḥ samuddiṣṭā āyavṛddhividhāyakāḥ |
vṛṣasiṃhagajāḥ śastāḥ prāsādapuraveśmasu || 20 ||
[Analyze grammar]
dhvaje'rthalābhaḥ santāpo dhūme bhogo mṛgādhipe |
kaliḥ śuni dhanaṃ dhānyaṃ vṛṣe strīdūṣaṇaṃ khare || 21 ||
[Analyze grammar]
gaje bhadrā ṇi dṛśyante dhvāṅkṣe tu maraṇaṃ dhruvam |
vṛṣasthāne gajaṃ kuryātsiṃhaṃ vṛṣabhahastinoḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
na kuryādvṛṣamanyatra śasyate sarvato dhvajaḥ |
kalyāṇaṃ kurute siṃho brāhmaṇasya viśeṣataḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
kṣattriyasya gajaḥ śasto vṛṣabhaḥ śasyate viśaḥ |
śūdra sya dhvaja evaikaḥ śasyate'rthapradaḥ sadā || 24 ||
[Analyze grammar]
evamete gṛhādīnāmāyāḥ sarve prakīrtitāḥ |
pradadyādāsane siṃhamātapatreṣu tu dhvajam || 25 ||
[Analyze grammar]
cihneṣvapi ca sarveṣu cāmaravyajanādiṣu |
siṃhaṃ gajaṃ vā śastreṣu ratheṣu kavaceṣu ca || 26 ||
[Analyze grammar]
sāryaśvagajaparyāṇeṣvibhaṃ vṛṣabhameva ca |
arthadhāraṇapātreṣu śayaneṣu mataṅgajam || 27 ||
[Analyze grammar]
yāne ca vāhane caiva matimān yojayedgajam |
prāsādapratimāliṅgapīṭhamaṇḍapavediṣu || 28 ||
[Analyze grammar]
kuṇḍeṣu ca dhvajaṃ dadyāddevopakaraṇeṣu ca |
āyo gṛhavadudvāhavedīmaṇḍapayorbhavet || 29 ||
[Analyze grammar]
mahānase vṛṣaṃ dadyājjalādhāre jalāśaye |
sthālyāṃ bhojanapātre ca koṣṭhāgāre'nnadhāraṇe || 30 ||
[Analyze grammar]
etadgṛhe tathā dadyādgṛhopakaraṇeṣu ca |
vṛṣabhaṃ gajaśālāyāṃ pradadyādgajameva vā || 31 ||
[Analyze grammar]
vṛṣaṃ turagaśālāsu gośālāgokuleṣu ca |
gajāśvavṛṣaśālāsu siṃhaṃ yatnena varjayet || 32 ||
[Analyze grammar]
adhamānāṃ kharadhvāṅkṣadhūmaśvānaḥ śubhāvahāḥ |
dhūmo'gnijīvināṃ śasto dhvāṅkṣaḥ sannyāsināṃ hitaḥ || 33 ||
[Analyze grammar]
svagaṇānāṃ śvapākānāṃ svaveśmānāṃ kharaḥ śubhaḥ |
naṭanartakaveśmeṣu paṇyastrīṇāṃ kharaḥ śubhaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
kulālarajakādīnāṃ tathā gardabhajīvinām |
gṛhādiṣu kṣetraphalaṃ gaṇayedaṣṭabhirbhajet || 35 ||
[Analyze grammar]
trighanena bhajeccheṣaṃ nakṣatre'ṣṭahṛte vyayaḥ |
piśāco rākṣaso yakṣa iti tredhā vyayo mataḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
sāmyādhikyanyūnatābhirāyataḥ syādyathākramam |
vyayaṃ kṣetraphale kṣiptvā gṛhanāmākṣarāṇi ca || 37 ||
[Analyze grammar]
bhāgaṃ tribhirharettatra yaccheṣaṃ saoṃ'śako bhavet |
caturaṅgo yathā mantro mukhyo lagne navāṃśakaḥ || 38 ||
[Analyze grammar]
tathā gṛhādiṣu proktaṃ mukhyatvenāṃśakatrayam |
indro yamaśca rājā ca trayo nāmābhiraṃśakāḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
svanāmatulyaphaladā vijñātavyāstrayo'pi ca |
gaṇayetsvāminakṣatrādyāvatsyādbhavanasya bham || 40 ||
[Analyze grammar]
navabhirbhājite tasmiñśeṣaṃ tārā prakīrtitā |
janmasampadvipatkṣemapāpasādhakanaidhanīḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
maitrīparamamaitryau ca prāhuḥ saṃjñāḥ samāḥ phale |
trisaptapañcamīrbharturgṛhatārā vivarjayet || 42 ||
[Analyze grammar]
ādyādvitīyāṣṭamyastu tārāḥ syuriha madhyamāḥ |
tathā ṛkṣe'pi cāniṣṭe candre 'ṣṭamagate'pi ca || 43 ||
[Analyze grammar]
nayate duritaṃ tārā catuḥṣaṇṇavatī nṛṇām |
surarākṣasamartyākhyā ṛkṣāṇāṃ syurgaṇāstrayaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
yadgaṇarkṣo bhavedbhartā tadgaṇarkṣaṃ gṛhaṃ śubham |
mṛgāśvirevatīsvātyo maitraṃ puṣyapunarvasū || 45 ||
[Analyze grammar]
hastaḥ śravaṇa ityeṣa devākhyo navako gaṇaḥ |
viśākhā kṛttikāśleṣā naiṛtaṃ vāruṇaṃ maghā || 46 ||
[Analyze grammar]
citrā jyeṣṭhā dhaniṣṭheti navako rākṣaso gaṇaḥ |
ārdrābharaṇyau rohiṇyau tisraḥ pūrvāstathottarāḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
iti nakṣatranavakaṃ vijñeyaṃ mānuṣe gaṇe |
gaṇasāmyaṃ śubhā tārā yasyāyātṛ vyayo'lpakaḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
hitaoṃ'śakaśca tadveśma bhartuḥ śubhaphalapradam |
āyo vyayaśca yonitvaṃ tārāśca bhavanāṃśakāḥ || 49 ||
[Analyze grammar]
gṛhanāmeti cintyāni karaṇāni gṛhasya ṣaṭ |
tribhiḥ śubhaiḥ śubhaṃ veśma dvābhyāmekena cāśubham || 50 ||
[Analyze grammar]
karaṇaiścaturādyaistu śubhairatiśubhaṃ bhavet |
na samāyavyayaṃ veśma nāvyayaṃ nādhikavyayam || 51 ||
[Analyze grammar]
na dvitīyāṃśamasadṛgyonibhaṃ ca na kārayet |
bhartṛtulyābhidhānaṃ ca gṛhaṃ dūrātparityajet || 52 ||
[Analyze grammar]
samasaptakamekarkṣaṃ tṛtīyaikādaśaṃ tathā |
caturthadaśakaṃ ceti kartavyaṃ mandri raṃ sadā || 53 ||
[Analyze grammar]
ṣaṭkoṣṭhakaṃ trikoṇaṃ ca varjyaṃ dvirdvādaśaṃ tathā |
ṣaṭkoṣṭhake mṛtirdainyaṃ viyogaśca bhavedgṛhe || 54 ||
[Analyze grammar]
trikoṇe vasatāṃ duḥkhaṃ vaidhavyaṃ ca prajāyate |
dvirdvādaśe putrapautragurubandhudhanakṣayaḥ || 55 ||
[Analyze grammar]
hṛte'ṣṭabhiḥ kṣetraphale khanetraśaśibhājite |
śeṣaṃ jīvitametasmin pañcabhakte bhavenmṛtiḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
sabhujaṃ sahaṣaḍdāru mukhamaṇḍapasaṃyutam |
āyāmataḥ pṛthutvācca mānaṃ kṛtvā vibhājayet || 57 ||
[Analyze grammar]
sarvataḥ śodhitaṃ vāstu yacca samyaṅmitaṃ bhavet |
svāminastadbhaveddhanyaṃ sthapateśca yaśaskaram || 58 ||
[Analyze grammar]
arcitaṃ vardhate vāstu nārībhiḥ paśubhirnaraiḥ |
kīrttyāyurdhanadhānyaiśca pramodaistu mahotsavaiḥ || 59 ||
[Analyze grammar]
meruśca khaṇḍameruśca patākā sūcikā tathā |
uddiṣṭaṃ naṣṭamiti ṣaṭ chandāṃsīha pracakṣate || 60 ||
[Analyze grammar]
ekādyekottarān koṣṭhān vinyasedicchayātmanaḥ |
ādyādārabhya tadvṛddhiryathā syātpārśvayoḥ samam || 61 ||
[Analyze grammar]
merorekādhikā saṅkhayā śarāvasyeva cākṛtiḥ |
prathame koṣṭhake rūpamantaṃ yāvacca pārśvayoḥ || 62 ||
[Analyze grammar]
āsanordhvasthayornyasyenmadhye saṅkalitaṃ pṛthak |
tasminniṣṭavikalpānāṃ saṅkhyā syādantyapaṅktigā || 63 ||
[Analyze grammar]
khaṇḍameruṃ tu vinyasyettadvadevaikapārśvataḥ |
pravṛddhaiḥ koṣṭakaistatrāpyaṅkāḥ prāgvatphalaṃ tathā || 64 ||
[Analyze grammar]
athāparaḥ khaṇḍameruḥ koṣṭhāṃstatreṣṭasaṅkhyayā |
kṛtvaikāpacitān vāmavibhāgāpacitānadhaḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
ekādyekottarānaṅkānādyapaṅktau niveśayet |
anyāsu paṅktiṣvāprāntaṃ śūnyānyādyeṣu kalpayet || 66 ||
[Analyze grammar]
dvitīyeṣu ca koṣṭheṣu tāsāmekaikamāvayet |
dvitīyāyāṃ tṛtīyādikoṣṭhakeṣu yathākramam || 67 ||
[Analyze grammar]
vikarṇayogajānanyānūrdhvādhoyogasaṃbhavān |
phalaṃ vikarṇayogotthamekasmin parikalpayet || 68 ||
[Analyze grammar]
ekādhikānabhīṣṭāyāḥ saṅkhyāyāstiryagālikhet |
koṣṭhānekāṃca rūpādīṃstanmadhye dviguṇottarān || 69 ||
[Analyze grammar]
ekonaṃ pṛṣṭhatasteṣāmekaṃ dviguṇamagrataḥ |
nātikrāmetparāṃ saṅkhyāṃ patākāchanda ucyate || 70 ||
[Analyze grammar]
tadvineṣṭādyagā saṅkhyetyekādyaistaistato gṛhe |
nyastāṅkasaṅkhyāḥ saṅkhyāḥ syuralindādyaiḥ prakalpitāḥ || 71 ||
[Analyze grammar]
ekaikamiṣṭasthāneṣu likhetsaikeśvataḥ param |
antyādṛte pūrvapūrvayuktenāyojayetparam || 72 ||
[Analyze grammar]
antyādārabhya tadvanāvekādyeṣu ca paryayāt |
alindādiṣu yatra syātsaṅkhyā sūcīṃ tu tāṃ viduḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
uddiṣṭe sthāpayetsaṅkhyāmuddiṣṭāṃ sambhavecca tām |
dalayedrū payuktāṃ tu dalayennāma sambhavet || 74 ||
[Analyze grammar]
laghusvarūpadalane saikārdhe karaṇe guruḥ |
yāvadiṣṭapadāpitaḥ syāllaghavo'lindakodayaḥ || 75 ||
[Analyze grammar]
kṛtvā chandaḥ samuddiṣṭaṃ tadante laghuni dvikam |
nyasedekaṃ gurūṇāṃ ca dviguṇaṃ dviguṇaṃ tataḥ || 76 ||
[Analyze grammar]
vyatyayāllaghunaḥ sthāne dviguṇādekakaṃ guroḥ |
kuryāttamādyasthānāṅkasaṅkhyaṃ naṣṭe gṛhaṃ bhavet || 77 ||
[Analyze grammar]
prāptasyaikaṃ koṣṭhamekaikavṛddhyā nyasyedūrdhvaṃ paṅktayo yāvadiṣṭāḥ |
iṣṭānekādīllikhedānupūrvyā karṇenādhaḥ śūnyarūpe ca dadyāt || 78 ||
[Analyze grammar]
karṇasthāṅkaśleṣato'ṅke bhavedyastaṃ vinyasyetkoṣṭhakeṣu krameṇa |
uddiṣṭāṅko bhadra saṅkhyāni madhye yābhyaḥ karṇaśleṣato mūṣikāstāḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
ekādiṣu dviguṇiteṣviha yāvadiṣṭamūṣākramavyupahiteṣvatha teṣu vidyāt |
uddiṣṭaveśmakṛtanirgamamārgamūṣāsatkāṅkasaikayutinirmitasaṅkhyamokaḥ || 80 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 26: āyādinirṇaya
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!