Brihat-samhita [sanskrit]
26,560 words
The Sanskrit text of the Brihat-samhita from the 6th-century authored by Varaha Mihira in present-day Ujjain, India. It primarily deals with astrology and astronomy but is presented as an encyclopedia of knowledge.
Chapter 43 - nīrājanādhyāyaḥ [nīrājana-adhyāya]
[English text for this chapter is available]
bhagavati jaladharapakṣmakṣapākarārkekṣaṇe kamalanābhe |
unmīlayati turaṅga karinaranīrājanaṃ kuryāt || 1 ||
[turaṅgana]
[Analyze grammar]
dvādaśyāmaṣṭamyāṃ kārtika śuklasya pañcadaśyāṃ vā |
āśvayuje vā kuryānnīrājanasaṃjñitāṃ śāntim || 2 ||
[kārttika]
[Analyze grammar]
nagarottarapūrvadiśi praśastabhūmau praśastadārumayam |
ṣoḍaśahastocchrāyaṃ daśavipulaṃ toraṇaṃ kāryam || 3 ||
[Analyze grammar]
sarjodumbarakakubhaśākhāmayaśāntisadma kuśabahulam |
vaṃśavinirmitamatsyadhvajacakrālaṅkṛtadvāram || 4 ||
[śākhākakubhamayaṃ]
[Analyze grammar]
pratisarayā turagāṇāṃ bhallātakaśālikuṣṭhasiddhārthān |
kaṇṭheṣu nibadhnīyātpuṣṭyarthaṃ śāntigṛhagāṇām || 5 ||
[Analyze grammar]
ravivaruṇaviśvadevaprajeśapuruhūtavaiṣṇavairmantraiḥ |
saptāhaṃ śāntigṛhe kuryācchāntiṃ turaṅgāṇām || 6 ||
[Analyze grammar]
abhyarcitā na paruṣaṃ vaktavyā nāpi tāḍanīyāste |
puṇyāhaśaṅkhatūryadhvanigītaravairvimuktabhayāḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
prāpte aṣṭame'hni kuryādudaṅmukhaṃ toraṇasya dakṣiṇataḥ |
kuśacīrāvṛtamāśramamagniṃ purato'sya vedyāṃ ca || 8 ||
[Analyze grammar]
candanakuṣṭhasamaṅgāharitālamanaḥśilāpriyaṅguvacāḥ |
dantyamṛtāñjanarajanīsuvarṇapuṣpyagnimanthāśca || 9 ||
[suvarṇapuṣpāgnimanthāś]
[Analyze grammar]
śvetāṃ sapūrṇakośāṃ kaṭambharātrāyamāṇasahadevīḥ |
nāgakusumaṃ svaguptāṃ śatāvarīṃ somarājīṃ ca || 10 ||
[Analyze grammar]
kalaśeṣvetāḥ kṛtvā sambhārānupaharedvaliṃ samyak |
bhakṣyairnānākārairmadhupāyasayāvakapracuraiḥ || 11 ||
[etān | baliṃ]
[Analyze grammar]
khadirapalāśodumbarakāśmaryaśvatthanirmitāḥ samidhaḥ |
srukkanakād rajatādvā kartavyā bhūtikāmena || 12 ||
[Analyze grammar]
pūrvābhimukhaḥ śrīmānvaiyāghre carmaṇi sthito rājā |
tiṣṭhedanalasamīpe turagabhiṣagdaivavitsahitaḥ || 13 ||
[Analyze grammar]
yātrāyāṃ yadabhihitaṃ grahayajñavidhau mahendraketau ca |
vedīpurohitānalalakṣaṇamasmiṃstadavadhāryam || 14 ||
[Analyze grammar]
lakṣaṇayuktaṃ turagaṃ dviradavaraṃ caiva dīkṣitaṃ snātam |
ahatasitāmbaragandhasragdhūmābhyarcitaṃ kṛtvā || 15 ||
[dhūpā]
[Analyze grammar]
āśramatoraṇamūlaṃ samupanayetsāntvayacchanairvācā |
vāditraśaṅkhapuṇyāhaniḥsvanāpūritadigantam || 16 ||
[Analyze grammar]
yadyānītastiṣṭheddakṣiṇacaraṇaṃ hayaḥ samutkṣipya |
sa jayati tadā narendraḥ śatrūnnacirādvinā yatnāt || 17 ||
[acirād]
[Analyze grammar]
trasyanneṣṭo rājñaḥ pariśeṣaṃ ceṣṭitaṃ dvipahayānām |
yātrāyāṃ vyākhyātaṃ tadiha vicintyaṃ yathāyukti || 18 ||
[Analyze grammar]
piṇḍamabhimantrya dadyātpurohito vājine sa yadi jighret |
aśnīyādvā jayakṛdviparīto'to'nyathābhihitaḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
kalaśodakeṣu śākhāmāplāvyaudumbarīṃ spṛśetturagān |
śāntikapauṣṭikamantrairevaṃ senāṃ sanṛpanāgām || 20 ||
[Analyze grammar]
śāntiṃ rāṣṭravivṛddhyai kṛtvā bhūyo'bhicārakairmantraiḥ |
mṛtmayamariṃ vibhindyācchūlenoraḥsthale vipraḥ || 21 ||
[Analyze grammar]
khalinaṃ hayāya dadyādabhimantrya purohitastato rājā |
āruhyodakpūrvāṃ yāyānnīrājitaḥ sabalaḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
mṛdaṅgaśaṅkhadhvanihṛṣṭakuñjarasravanmadāmodasugandhamārutaḥ |
śiromaṇiprānta calatprabhācayairjvalanvivasvāniva toyadātyaye || 23 ||
[vrāta]
[Analyze grammar]
haṃsapaṅktibhiritastato'drirāṭ sampatadbhiriva śuklacāmaraiḥ |
mṛṣṭagandhapavanānuvāhibhirdhūyamānarucirasragambaraḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
naikavarṇamaṇivajrabhūṣitairbhūṣito mukuṭakuṇḍalāṅgadaiḥ |
bhūriratnakiraṇānurañjitaḥ śakrakārmukaruciṃ samudvahan || 25 ||
[rucaṃ]
[Analyze grammar]
utpatadbhiriva khaṃ turaṅgamairdārayadbhiriva dantibhirdharām |
nirjitāribhirivāmarairnaraiḥ śakravatparivṛto vrajennṛpaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
savajramuktāphalabhūṣaṇo'tha vā sitasraguṣṇīṣavilepanāmbaraḥ |
dhṛtātapatro gajapṛṣṭhamāśrito ghanoparīvendutale bhṛgoḥ sutaḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
samprahṛṣṭanaravājikuñjaraṃ nirmalapraharaṇāṃśubhāsuram |
nirvikāramaripakṣabhīṣaṇaṃ yasya sainyamacirātsa gāṃ jayet || 28 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the nīrājanādhyāyaḥ [nīrājana-adhyāya]
Brihata Samhita (Sanskrit Text with Hindi Translation)
by Pandit Achyutananda Jha (2001)
Title: बृहत्संहिता (संस्कृत एवम् हिन्दी अनुवाद); Author: वराह मिहिर (Varaha Mihir); Publisher: Chaukhambha Vidya Bhawan
Buy now!
Brhatsamhita with the Commentary of Bhattotpala
by Krishna Chandra Dwivedi (2016)
Publisher: Sampurnanand Sanskrit University; 1229 pages;
Buy now!
Brihat Samhita with the Commentary of Utpalapatimala of Yogisvara
by K. V. Sharma (2012)
Publisher: Rashtriya Sanskrit Sansthan, Janakpuri; 754 pages; ISBN-10; 8186111360; ISBN-13: 9788186111369
Buy now!
Brihat Samhita (Hindi Translation)
by K. V. Sharma (2002)
Publisher: Sampurnanand Sanskrit University; 2359 pages; ISBN-13: 9789387890008.
Buy now!
Brhat Samhita (English translation)
by N. Chidambaram Iyer (2022)
Publisher: Parimal Publication Pvt. Ltd.; 801 pages; Edited by Dr. Shrikrishna Jugnu; ISBN-10: 8171104215; ISBN-13: 9788171104215.
Buy now!
Brhat Samhita (English with notes)
by M. Ramakrishna Bhat (2010)
Publisher: Motilal Banarsidas Publishers Pvt. Ltd.; 1155 pages; ISBN-10: 8120810600; ISBN-13: 9788120810600.
Buy now!
Brhat Samhita (Telugu translation)
by Sishtla Umamaheswara Sharma (2020)
Publisher: Mohan Publications, Andhra Pradesh; 846 pages.
Buy now!
Brhat Samhita (Gujarati translation)
by - (2000)
Publisher: Shree Harihar Pustakalay, Surat; Author: Shri Varahamihira Acharya (શ્રી વરાહમિહીરાચાર્ય); 432 pages.
Buy now!
Brhat Samhita (Kannada translation)
by Sripada Raghunatha Kulkarni (2021)
Publisher: Srinidhi Publications, Bangalore; 668 pages with illustrations.
Buy now!