Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 25
śirasā bhāraharaṇādatihāsyaprabhāṣaṇāt||32||
uttrāsavaktrakṣavathoḥ kharakārmukakarṣaṇāt||32||
viṣamādupadhānācca kaṭhinānāṃ ca carvaṇāt||33||
vāyurvivṛddhastaistaiśca vātalairūrdhvamāsthitaḥ||33||
vakrīkaroti vaktrārdhamuktaṃ hasitamīkṣitam||34||
tato'sya kampate mūrddhā vāksaṅgaḥ stabdhanetratā||34||
dantacālaḥ svarabhraṃśaḥ śrutihāniḥ kṣavagrahaḥ||35||
gandhājñānaṃ smṛtermohastrāsaḥ suptasya jāyate||35||
niṣṭhīvaḥ pārśvato yāyādekasyākṣṇo nimīlanam||36||
jatrorūrdhvaṃ rujā tīvrā śarīrārdhe'dhare'pi vā||36||
tamāhurarditaṃ kecidekāyāmamathāpare||37||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
śirobhāraharaṇādibhirvāyurvivṛddho-viśeṣeṇa vṛddhiṃ gataḥ, tathā taistaiśca vātalaiḥ-sarvaroganidānādyuktaiḥ, ūrdhvamātsthitaḥ-śarīrasyoparibhāge āsamantātsthito, vaktrārdhaṃ vakrīkaroti| tathā, uktaṃhasitamīkṣitaṃ ca vakrīkaroti| tathā, uktaṃ hasitamīkṣitaṃ ca vakrīkaroti| 5 tataḥ-anantaraṃ, asya-narasya,mūrdhā kampate| tathā, vāksaṅgo jāyate| tathā, stabdhanetratādayaśca| tathā, niṣṭhīvo-niṣṭhīvanaṃ, pārśvena gacchet| ekasya cākṣṇo nimīlanaṃ syāt| jatrorūrdhvaṃ tīvrā rujā-dāruṇā pīḍā, bhavati| śarīrārdhe'dhare'pi vā-adhastādvā, taṃ-īdṛśaṃ vātavyādhiṃ, kecidarditamāhuḥ, apare tantrakṛta ekāyāmaṃ vadanti|