Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 24
——————————————-kākaṇaṃ tīvradāharuk||29||
pūrvaṃ raktaṃ ca kṛṣṇaṃ ca kākaṇantīphalopamam||30||
kuṣṭhaliṅgairyutaṃ sarvairnaikavarṇaṃ tato bhavet||30||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
kākaṇaṃ nāma kuṣṭhaṃ tīvradāharuk| tathā pūrvaṃprathamaṃ, raktaṃ tathā kṛṣṇaṃ kākaṇantīphalopamaṃguñjāphalasadṛśam| tataḥ-anantaraṃ, sarvaiḥ kuṣṭhaliṅgairyutam| naikavarṇaṃ-api tu śvetapītādivarṇamapi syādityarthaḥ| suśrute tu maṇḍalaśatārurvipādikālasakacarmadalaviśphoṭākhyāni noditāni| sthūlāruṣkamahākuṣṭhaparīsarvavisarparakasāruṇākhyāni tatroktāni| evaṃ ca tallakṣaṇam (ni. a. 5|8) - "yatra sthūlamūlānyarūṃṣi jāyante sandhiṣūgrāṇi tat sthūlāruṣkaṃ kuṣṭham| utpadyante sarvadehe mahākhyaṃ tvaksaṅkocasvāpatodāṅgasādāḥ| yasmin dīrghāḥ sphoṭikāḥ srāvavatyaḥ saṃsarpeyustaṃ parīsarpamāhuḥ|| tulyaḥ sarpedyo visarpeṇa śīghraṃ tvagraktādīnvyāpya sa syādvisarpaḥ| kṛtsne dehe sphoṭikāḥ srāvahīnāḥ kaṇḍūprāyā raktasāstāḥ pradiṣṭāḥ| aruṇāni tanūni visarpiṇi tāpayutānyaruṇāni|" iti| tadeteṣu kuṣṭhamedeṣu yathā nāmaviparyayastathā lakṣaṇaviparyayo'pi| kintvete'pi kuṣṭhabhedā dṛśyante eva, ityetadapi lakṣaṇamādaraṇīyameveti manyāmahe'dhikaṃ kuṣṭheṣu, ityādi|