Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 17
mūtrasandhāriṇaḥ kuryādbuddhvā bastermukhaṃ marut||20||
mūtrasaṅgaṃ rujaṃ kaṇḍūṃ kadācicca svadhāmataḥ||20||
pracyāvya bastimudvṛttaṃ garbhābhaṃ sthūlaviplutam||21||
karoti tatra rugdāhaspandanodveṣṭanāni ca||21||
binduśaśca pravarteta mūtraṃ bastau tu pīḍate||22||
dhārayā dvividho'pyeṣa vātabastiriti smṛtaḥ||22||
dustaro dustarataro dvitīyaḥ prabalānilaḥ||23||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
mūtrasandhāriṇaḥ puruṣasya basteḥ-mūtradhārasya, mukhaṃdvāraṃ, ruddhvā māruto mūtrasaṅgaṃ kuryādrujaṃ kaṇḍūṃ ca| sa vātabastirmūtrāghātaviśeṣaḥ| kadācitadṛṣṭavaśāt, vāyustaṃ bastiṃ svadhāmataḥ-svasthānāt, pracyāvya-cyāvayitvā, udvṛttaṃ-ūrdhvamukhaṃ, garbhābhaṃgarbhasadṛśaṃ, sthūlaṃ-svapramāṇāt pravṛddhaṃ, tathā viplutaṃ-cañcalaṃ, karoti| caśabdānna kevalaṃ bastibhraṃśamevaṃvidhaṃ karoti, yāvattatra rugādīnapi| mūtraṃ ca binduśaḥ-bindubinduḥ pravartate| bastau ca pīḍite-hastādinā, mūtraṃ dhārayā-avicchinnaṃ, pravartate| eṣa dvividho vātabastiriti nāmnā smṛtaḥ| sa ca prathamo dustaro-duḥkhena kṛcchreṇa tarituṃ śakyate| dvitīyo vātabastirdustarataro yataḥ prabalānilaḥ| ata eva cātra prabalānilatvānmūtrasya binduśaḥ pravartanam|