Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 62
dhātūn prakṣobhayan doṣo mokṣakāle vilīyate||76||
tato naraḥ śvasan svidyan kūjan vamati ceṣṭate||77||
vepate pralapatyuṣṇaiḥ śītaiścāṅgairhataprabhaḥ||77||
visaṃjño jvaravegārtaḥ sakrodha iva vīkṣate||78||
sadoṣaśabdaṃ ca śakṛddravaṃ sṛjati vegavat||78||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
doṣo-vātādyanyatamo, dhātūn-rasādīn, prakṣobhayan-caṇḍapavanoddhūtamahā kurvan, jvaramokṣakāle vilīyate| vilīyamānadoṣavaśāt naraḥ śvasan, tathā svidyan-romakūpebhyo jalaṃ sravan, tathā kūjan-avyaktaṃ śabdaṃ kurvan, vamati-chardayati, tathā ceṣṭate-bhūmiśayyādau pariluṇṭhati, vepate-kampate lateva calati, pralapati-asambaddhaṃ brūte, tathā hataprabhonaṣṭakāntiḥ, uṣṇaiḥ śītaiścāṅgaistulyakālamupalakṣito bhavati| caśabdo'tra tulyakālārthaḥ| tulyakālaṃ tasya kāniciduṣṇānyaṅgāni kānicicchītāni| vigatā saṃjñā yasyāsau visaṃjñaḥ, tathā jvaravegārtaḥ sakrodha iva vīkṣatesaroṣa ivālokanaṃ karoti, tathā śakṛt-purīṣaṃ, vimuñcati| kimbhūtaṃ śakṛt? doṣaśca śabdaśca doṣaśabdau, saha tābhyāṃ vartate sadoṣaśabdam| doṣaśabdenehāmo vivakṣitaḥ, sāmaṃ sasvanaṃ cetyarthaḥ| tathā, dravaṃakaṭhinam| tathā vego'syāstīti vegavat, iti savegaṃ kṛtvā śakṛtsṛjati|