Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 74
doṣāṇāmapi caivaṃ syādekadeśaprakopaṇam||70||
annabhautikadhātvagnikarmeti paribhāṣitam||70||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
evamiti doṣaprakopatramātideśārtham| yathā rasaḥ kṣipyamāṇaḥ khavaiguṇyādyatra sajjati tasmin vikāraṃ kurute, evaṃ-anena nyāyena, doṣāṇāmapi-vātādīnāṃ vyānena vikṣipyamāṇānāṃ, ekadeśaprakopaṇaṃ-vikārakaraṇaṃ, syāt| ata eva sidhmadadruśvayathvādyekadeśe jāyate| evaṃ kṣepyāṇāṃ svabhāvasthānāmapyasvātantryādvikārakāritvaṃ bhavati| bhūtameva bhautikam| vinayādibhyaṣṭak| annaṃ ca bhautikaṃ ca dhātavaścānnabhautikadhātavaḥ, teṣāmagnirannabhautikadhātvagniḥ, tasya karma annabhātikadhātvagnikarma| iti prakāre| iti-pūrvoktena prakāreṇa, annabhautikadhātvagnikarma paribhāṣitaṃ-uktaṃ niścayīkṛtam| tatra "annaṃ kāle'bhyavahṛtaṃ" (ślo.55) ityādinā "kaṭu mārutam" ityantena granthena| tathā, annaṃ sārakiṭṭatayā yatpariṇamati tadetajjāṭhārāgneḥ karma| "bhaumāpyāgneya" (ślo.59) ityārabhya"śeṣāḥ śeṣāṃśca dehagān" ityevamantena granthena yannirdeṣṭaṃ tadbhūtāgneḥ karma| "sārastu saptabhirbhūyo" (ślo 62) ityārabhya "prasādakiṭṭau dhātūnā" ityevamantena yannirdiṣṭaṃ taddhātvagnikarmeti|