Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 19
hyastane jīrṇa evānne sneho'cchaḥ śuddhaye bahuḥ||19||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
hyastane'nne-āhāre, jīrṇa eva-jīrṇamātra eva na tvannābhilāṣe sati, śuddhaye-śodhanārthaṃ, bahuḥ-uttamayā mātrayā, sneho'cchaḥ-kevalaḥ, peyatvena śasyate| sañjātabubhukṣeṇa tu pīto jāṭharānalasya dīptatvācchodhanakāryamakurvāṇastadyogyatāṃ cānutpādayannāśveva jarāmupaiti| vamanamapi bubhukṣitasya na sampadyate, kaphāpaciteḥ pūrvoktācca hetoḥ| tasmādyuktamuktaṃ 'hyastane jīrṇa evānne' iti|
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
śodhanasyācchapeyasya kālaṃ mātrāṃ cāha-hyastana iti| jīrṇa evānne-jaraṇasamanantarameva, kṣudhitatvasya śamalakālatvāt| śuddhaye-śuddhyartham| śuddhyarthatvaṃ ca snehanadvāreṇa, na sākṣāt| ata evātra tādarthye caturthī| śamanabṛṃhaṇau tu svayaṃ sādhanatvācchamanabṛṃhaṇaśabdābhyāmuktau| svayaṃ śodhanasya tu snehasya virecanoktaiva mātrā| bahuḥ-uttamamātraḥ|
saṅgrahe tu (sū. a. 25) -"vāte salavaṇaṃ sarpiḥ pitte kevalamiṣyate| vaidyo dadyādbahukaphe kṣāratrikaṭukānvitam||" iti|