Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 42
ojaḥ kṣīyeta kopakṣuddhyānaśokaśramādibhiḥ||39||
bibheti durbalo'bhīkṣṇaṃ dhyāyati vyathitendriyaḥ||40||
duḥcchāyo durmanā rūkṣo bhavetkṣāmaśca tatkṣaye||40||
jīvanīyauṣadhakṣīrarasādyāstatra bheṣajam||41||
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
kṣayahetūnāha-ojaḥ kṣīyeteti| kṣut-bubhukṣā| dhyānaṃcintā| ādiśabdāt-bhramontrāsakaṭurūkṣabhojanādayaḥ| ojaḥkṣayaṃ lakṣayati-bibhetīti| bibheti-trasyati| durbalohīnabalo bhavati| abhīkṣṇaṃ-punaḥpunarakasmāt| dhyāyaticintayati| vyathitendriyaḥ-hṛdayādisthāneṣu vyāthāvān| duḥcchāyo-malinakāntiḥ| durmanāḥ-gatotsāhaḥ| rūkṣonisnehāṅgaḥ| kṣāmaḥ-kṛśāṅgaḥ| kṣayauṣadhabhaṅgyā vṛddhihetūnāha-jīvanīyeti| jīvanīyāḥ-jīvantyādayaḥ| rasomāṃsarasaḥ| ādi(dya) śabdena śarkarādayaḥ|
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
ojaḥ kopādibhiḥ kṣīyeta| tatkṣaye-tasyaujasaḥ kṣaye, bibheti durbala ityādilakṣaṇam| jīvanīyauṣadhādyāstatra bheṣajam| jīvanīyauṣadhāni-jīvantyādīni daśa jīvanasaṃjñāni (hṛ. sū. a. 15|8) tathā'nyāni yāni madhurāṇi kṣīrādīni dravyāṇi| kṣīrasya jīvanīyatvenaiva grahaṇe siddhe pṛthakpāṭho'tiśayārthaḥ, atiśayenātra kṣīramauṣadhamiti| raso-māṃsarasaḥ| ādi (dya)-grahaṇena kākāṇḍolātmaguptāghṛtādiparigrahaḥ|