Yoga Vasistha [sanskrit]
223,437 words | ISBN-10: 8171101519
The Sanskrit edition of the Yoga-vasistha including English translation and grammatical analysis. The Yogavasistha is a Hindu spiritual text written by Valmiki (who also authored the Ramayana) dealing with the philosophical topics from the Advaita-vedanta school. Chronologically it precedes the Ramayana.
Chapter CXCV
śrīvasiṣṭha uvāca |
aho nu saṃprabuddho'si rāghavāghavighātinī |
vāgiyaṃ tava saṃpannā prabuddheṣvavahāsinī || 1 ||
[Analyze grammar]
vibhātīvāsadevedamasaṃkalpena śāmyati |
etacchāntistu nirvāṇamityeva paramārthatā || 2 ||
[Analyze grammar]
kalpanākalpane rūpaṃ parasyaivetarasya no |
spandanāspandane vāyoryathā nātraikatādvite || 3 ||
[Analyze grammar]
prabuddhasyaiva yā puṃsaḥ śilājaṭharavatsthitiḥ |
śāntau vyavahṛtau vāpi sāmalā muktatocyate || 4 ||
[Analyze grammar]
vayamasminpade sthitvā rāghavāghavighātini |
śāntatve vyavahāre ca samamitthamavasthitāḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
asminneva pade nityaṃ brahmaviṣṇuharādayaḥ |
tiṣṭhanti vyavahārasthā api śāntā jñarūpiṇaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
śailodarasthitimatāṃ prabuddhānāmanāmayam |
asmākaṃ padamevaṃ tadālabhyaitadihoṣyatām || 7 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
brahmaṇyevamasadrūpamanutpannamabhāsuram |
anārambhamanākāramevedaṃ bhāsate jagat || 8 ||
[Analyze grammar]
mṛgatṛṣṇāmbusadṛśaṃ taraṅgāvartivārivat |
rucakādīva kanake svapnasaṃkalpaśailavat || 9 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
buddhavānasi cedrāma tatsvabodhavivṛddhaye |
kuru saṃśayavicchedaṃ pṛcchataḥ pracchakasya me || 10 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ nityānubhūto'pi śirastho'pyatibhāsuraḥ |
jagadākhyo'yamābhāsaḥ kathaṃ nāma na vidyate || 11 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
pūrvamevedamutpannaṃ na kiṃcana kadācana |
tena vandhyāsutasyāsya na sattā kalpanādṛte || 12 ||
[Analyze grammar]
kimivāsyā jagadbhrānteḥ kāraṇaṃ protthitā yataḥ |
na kāraṇaṃ vinā kāryaṃ kiṃcitsaṃbhavati kvacit || 13 ||
[Analyze grammar]
na cāvikāramajaraṃ savikāraṃ kṣayādṛte |
kāraṇaṃ kvacideveha kiṃcidbhavitumarhati || 14 ||
[Analyze grammar]
brahmaivedamanākhyātma kāraṇaṃ pravijṛmbhate |
tatkva kasya kathaṃ nāma jagacchabdārthasaṃvidaḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
tadanākhye pade śānte cirātprathamacetanam |
kaṃcitkālalavaṃ tiṣṭhatyātivāhikadehabhṛt || 16 ||
[Analyze grammar]
kṣaṇe vatsarasaṃvittiṃ svapne tvamiva cetati |
kākatālīyavattatra candrārkādīṃśca paśyati || 17 ||
[Analyze grammar]
saṃkalpaikātmanastasya deśakālakriyānvitam |
atyantameva vyomnyeva bhuvanaṃ bhāsate svayam || 18 ||
[Analyze grammar]
tasminmithyopasaṃpanne sa mithyāpuruṣastataḥ |
mithyaiva tatsamācāraṃ kurvanviparivartate || 19 ||
[Analyze grammar]
adhastādūrdhvamāyāti punarūrdhvādbrajatyadhaḥ |
kalpitānantasaṃbhārapadārthānarthasaṃbhramaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
kākatālīyavattasya saṃkalpasya bhavedyadi |
yadyathā tattathādyāpi susthirāmāttavānsthitim || 21 ||
[Analyze grammar]
śilā vandhyāsutamukhe vyomacūrṇena rañjanam |
karotītyādivadidaṃ mithyā jagadupasthitam || 22 ||
[Analyze grammar]
satyamevedamathavā mithyātvaṃ tu kutaḥ kila |
na mithyātvaṃ na satyatvaṃ kimapīdamajaṃ tatam || 23 ||
[Analyze grammar]
ākāśakośavatsvacchaṃ śilājaṭharavaddhanam |
pāṣāṇamaunavaccedaṃ śāntamevākṣayaṃ jagat || 24 ||
[Analyze grammar]
cinmātrasarvasaṃkalpe virāḍātmātivāhike |
dehe saṃvedanaṃ vyoma jagadityavabhāsate || 25 ||
[Analyze grammar]
evaṃ brahma mahākāśamevedaṃ kva jagatkathā |
śāntaṃ samasamābhogamekamādyantavarjitam || 26 ||
[Analyze grammar]
yathā payasi vīcīnāmunmajjananimajjanaiḥ |
na jalānyatvamevaṃ hi bhāvābhāvaiḥ paraiḥ pare || 27 ||
[Analyze grammar]
parāvaravidaḥ kecidetasminparame pade |
śuddhe pariṇamantyantarvāribindurivāmbhasi || 28 ||
[Analyze grammar]
pare'paramidaṃ bhāti parasyeva parātmakam |
saṃbhavantyamale śānte na jaganti na tatkriyāḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
svapne svapna iti jñāte dṛśye brahmatayāpi ca |
mṛgāmbuni paratvena ko bhāvayati bhāvanām || 30 ||
[Analyze grammar]
paramārthacamatkāramantaḥsthānubhavaṃ vinā |
anyasyānyaṃ na jānāti sīdhusvādumiva dvijaḥ || 31 ||
[Analyze grammar]
nirvāya nija ātmāyaṃ parivṛtyāvalokitaḥ |
cetyonmukhatvamutsṛjya saṃtiṣṭhecchānta ātmani || 32 ||
[Analyze grammar]
śrīvasiṣṭha uvāca |
dṛśyaṃ bījāṅkura iva sthitaṃ brahmaṇi kāraṇe |
iti sargādisadbhāvaḥ kasmānnehopapadyate || 33 ||
[Analyze grammar]
śrīrāma uvāca |
bīje'ṅkuro'ṅkuratayā saṃśrito nopalabhyate |
bījodare tu yā sattā bījameva hi sā bhavet || 34 ||
[Analyze grammar]
brahmaṇo'ntarjagattaivaṃ jagattaivopalabhyate |
asti cettadbhavennityaṃ sā brahmaivāvikāri tat || 35 ||
[Analyze grammar]
avikārādanākārādvikāryākṛtibhāsuram |
udetīti kilāsmābhirnaiva dṛṣṭaṃ na ca śrutam || 36 ||
[Analyze grammar]
anākṛtāvākṛtimanna caitatsthātumarhati |
paramāṇau na caivāntariva saṃbhānti meravaḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
samudgake ratnamiva jagadbrahmaṇi tiṣṭhati |
mahākāraṃ nirākāra ityunmattavaco bhavet || 38 ||
[Analyze grammar]
śāntaṃ paraṃ ca sākārasyādhāra iti rājate |
na vaktuṃ rājate kveva sākārasyāvināśitā || 39 ||
[Analyze grammar]
bodha evāyamākāra iti kalpanayāpi dhīḥ |
apūrvaiḥ svapnavadrūḍhaiḥ saṃsārairnopalabhyate || 40 ||
[Analyze grammar]
apūrva eva svapno'yaṃ yadvai sargo'nubhūyate |
svapnaḥ kilānubhūtārthaḥ svabhyasta iva dṛśyate || 41 ||
[Analyze grammar]
yadeva jāgrattatsvapna iti nātropapadyate |
svapne pradagdhaḥ puruṣaḥ kathaṃ prātarvilokyate || 42 ||
[Analyze grammar]
aśarīrasya na svapna ityetadapi nocitam |
saṃbhavanti piśācādyāsteṣāṃ ca svapnavatsthitiḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
tasmātsvapnavadābhāsaḥ saṃvidātmani saṃsthitaḥ |
sargādinānākṛtinā paramātmā nirākṛtiḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
svapne cideva śailādirūpeṇātmani tiṣṭhati |
brahmātmākhilamukto'sāvanyenāsau kṛto yadi || 45 ||
[Analyze grammar]
nehāstitvaṃ na nāstitvamupalabdhe'nubhūyate |
naivānubhavitṛtvaṃ ca na cānubhavanakramaḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
kimapīdamanākhyeyaṃ buddhenaivānubhūyate |
svasaṃvedanasaṃvedyaṃ sattāsattāvijṛmbhitam || 47 ||
[Analyze grammar]
abhāvarūpiṇo bhāvā abhāvā bhāvarupiṇaḥ |
sarvadā sarvathā sarve bhānti bhāsuratāṃ gatāḥ || 48 ||
[Analyze grammar]
bṛṃhati brahmaṇi brahma vyoma vyomani vardhate |
na copapadyate kiṃcidbrahma vyomni vibṛṃhaṇam || 49 ||
[Analyze grammar]
draṣṭṛdṛśyadṛgātmāyamahaṃ sargādivibhramaḥ |
śāntaścidvyomavistāro na kuḍyādyupapadyate || 50 ||
[Analyze grammar]
yathā na sanna kuḍyādi svasaṃkalpanapattanam |
tathaivāyaṃ jagaditi śāntamekamanāmayam || 53 ||
[Analyze grammar]
pūrṇaṃ hi paramaṃ śāntamidaṃ sarvamakhaṇḍitam |
aniṅganamanābhāsamanādyantamacetitam || 52 ||
[Analyze grammar]
ajanmamaraṇaṃ śāntamanādinidhanaṃ mahat |
anupādhi nirākāraṃ svapadaṃ buddhavānaham || 53 ||
[Analyze grammar]
yā saṃvidantaḥ sphurati saivopāyāti vākyatām |
yadbījaṃ līnamavanau tadyātyaṅkuratāṃ kila || 54 ||
[Analyze grammar]
śuddhajñānāmayaikātmā dvaitaikyaparivarjitaḥ |
manāgapi na jānāmi dvaitaikyakalanākalām || 55 ||
[Analyze grammar]
sarve tūṣṇīṃmayā eva jīvanmuktā ime janāḥ |
saṃśāntasarvasaṃrambhāḥ khe khabhāva iva sthitāḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
jagatsparśamahārambhamapi tūṣṇīmidaṃ sthitam |
citraṃ bhittāviva kṛtaṃ manorājya ivoditam || 57 ||
[Analyze grammar]
śailādivotkīrṇasamaṃ kathāyāmiva varṇitam |
śambareṇeva racitaṃ vyomni svapna ivoditam || 58 ||
[Analyze grammar]
kila svapnavadevedaṃ sargādāveva bhāti yat |
abhittikaṃ niṣpratighaṃ jagatkevāsya satyatā || 59 ||
[Analyze grammar]
jagadbuddhāvidaṃ satyaṃ parijñānavato mṛṣā |
brahmātmaka idaṃ brahma śānte śāntaṃ parāmbaram || 60 ||
[Analyze grammar]
sarva eva ime bhāvāḥ saha sthāvarajaṅgamāḥ |
asmadādaya ākāśaṃ jagajjñaviṣayaṃ tathā || 61 ||
[Analyze grammar]
khamahaṃ khaṃ bhavāṃścitkhaṃ jagatkhaṃ khaṃ khameva ca |
cidākāśaikatāmetya bhajaikākāśarūpatām || 62 ||
[Analyze grammar]
jñānenākāśakalpena sarvātma gaganopamam |
jñeyābhinnena saṃbodhāttaṃ vande dvipadāṃ varam || 63 ||
[Analyze grammar]
cidrūpatvādudetīdaṃ jagattatraiva līyate |
akāraṇakamevāntaḥ paraṃ vyomaiva nirmalam || 64 ||
[Analyze grammar]
etatsarvapadātītaṃ sarvaṃśāstrakalātigam |
padamāsādya nirdvandvaṃ tvamākāśātmako'bhavaḥ || 65 ||
[Analyze grammar]
ahaṃ jagacca no pādapāṇyādi na ghaṭādi ca |
sarvamākāśamākāśamevāccha sūkṣyacidbhavet || 66 ||
[Analyze grammar]
sarvāpahnava evāyaṃ mayā yo darśitastava |
sa nindyo vādināṃ vādeṣvātmajñāneṣu rājate || 67 ||
[Analyze grammar]
kāṣṭhamaunātmako vāde na sarvāpahnavo yadā |
kriyate tena vādeṣu nātmajñānaṃ prasīdati || 68 ||
[Analyze grammar]
pratyakṣādipramāṇānāṃ yadagamyamacihnitam |
svānubhūtibhavaṃ brahma vādaistallabhyate katham || 69 ||
[Analyze grammar]
sarvāgamārthasamatītamacihnamacchamākāśamekamajamādyamanāmarūpam |
śuddhaṃ cidātmakamihāstyanubhūtimātraṃ śāntābhidhānakalanaṃ malaśaṅkayālam || 70 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Yoga Vasistha Chapter CXCV
Yoga Vasistha English (four volumes)
by Vihari-Lala Mitra (1891)
Yoga Vasistha Maha Ramayana (Gujarati)
by Sahitya Sangam, Allahabad (0)
[યોગ વસિષ્ઠએ] 9788192776460.
Buy now!
Vasishtha Rama Samvadam (Telugu)
by Ramakrishna Math, Hyderabad (2019)
Set of 4 Volumes; 9789383972142.
Buy now!
The Yogavasistha (Hindi translation)
by Khemraj Shrikrishnadass (2009)
Set of 2 Volumes; Khemraj Edition.
Buy now!