Yoga-sutra with Bhoja Vritti [sanskrit]
9,596 words
The Sanskrit edition of the Rājamārtaṇḍa or Bhojavṛtti by Bhojarāja.—This represents the commentary on the yoga aphorisms of Patañjali by King Bhoja who ruled in the 11th century. The material was typed by Suryansu Ray from a traditional old manuscript belonging to the family Guru.
Sūtra 2.15
yoginastatsarvaṃ duḥkhamityāha —
pariṇāmatāpasaṃskāraduḥkhairguṇavṛttivirodhācca duḥkhameva sarvaṃ vivekinaḥ || sādhana 15 ||
vṛttiḥ — vivekinaḥ parijñātakleśādivivekasya dṛśyamātraṃ sakalameva bhogasādhanaṃ saviṣaṃ svādvannamiva duḥkhameva pratikūlavedanīyamevetyarthaḥ | yasmādatyantābhijāto yogī duḥkhaleśenāpyudvijate | yathā — akṣipātramūrṇātantusparśamātreṇaiva mahatīṃ pīḍāmanubhavati netaradaṅgaṃ tathā vivekī svalpaduḥkhānubandhenāpyudvijate | kathamityāha — pariṇāmatāpasaṃskāraduḥkhaiḥ | viṣayāṇāmupabhujyamānānāṃ yathāyathaṃ gardhābhivṛddhestadaprāptikṛtasya sukhaduḥkhasyāparihāryatayā duḥkhāntarasādhanatvānnāstyeva sukharūpateti pariṇāmaduḥkhatvam | upagṛhyamāṇeṣu sukhasādhaneṣu tatpratipanthinaṃ prati dveṣasya sarvadaivāvasthitatvāt sukhānubhavakāle'pi tāpaduḥkhaṃ duṣpariharamiti tāpaduḥkhatā | saṃskāraduḥkhaṃ tu svābhimatānabhimataviṣayasannidhāne sukhasaṃvidduḥkhasaṃviccopajāyamānā tathāvidhameva svakṣetre saṃskāramārabhate | saṃskārācca punastathāvidhasaṃvidanubhava ityaparimitasaṃskārotpattidvāreṇa sarvasyaiva duḥkhānuvedhādduḥkhatvam | evamuktaṃ bhavati — kleśakarmāśayavipākasaṃskārānucchedāt sarvasyaiva duḥkhatvam | guṇavṛttivirodhācceti | guṇānāṃ satvarajastamasāṃ yā vṛttayaḥ sukhaduḥkhamoharūpāḥ parasparamabhibhāvyābhibhāvakatvena viruddhā jāyante | tāsāṃ sarvatraiva duḥkhānuvedhād duḥkhatvam | etaduktaṃ bhavati — aikāntikīmātyantikīṃ ca duḥkhanivṛttimicchato vivekina uktarūpakāraṇacatuṣṭayāḥ sarve viṣayā duḥkharūpatayā pratibhānti | tasmācca sarvakarmavipāko duḥkharūpa evetyuktaṃ bhavati || 15 ||