Visvamitra-samhita [sanskrit]
20,660 words | ISBN-13: 9788179070383
The Sanskrit text of the Visvamitra-samhita, an ancient text belonging to the Pancaratra tradition. Visvamitrasamhita is noted for listing authoritative Pancaratra works and the benefits obtained by chanting Lord Hari’s name. Alternative titles: Viśvāmitrasaṃhitā (विश्वामित्रसंहिता), Viśvāmitra-saṃhitā (विश्वामित्र-संहिता), Vishvamitrasamhita, Vishvamitra.
Chapter 5
pañcamo'dhyāyaḥ |
kāśyapaḥ |
aniruddhājjagatsṛṣṭiḥ sākṣādabhagavatatstvayā |
uktā yatsṛjati brahmā lokānityanuśuśruma || 1 ||
[Analyze grammar]
tatsatyaṃ kimutāsatyaṃ mahat kautūhalaṃ hi me |
sartate jñātumadhunā kathyatāmakhilaṃ guro || 2 ||
[Analyze grammar]
viśvāmitraḥ |
devo narāyaṇaḥ śrīmān kṣīrārṇavaniketanaḥ |
ādau vinodamanvicchan svātantryeṇātmanaḥ prabhuḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
apaḥ sṛṣṭā svalaṃ vīryaṃ nidadhe tāsu cojjavalam |
hairaṇyamaṇḍamabhavad ravikoṭisamaprabham || 4 ||
[Analyze grammar]
tasmādabhūt svayaṃ brahmā sarvakopitāmahaḥ |
taṃ ṭṭaṣṭavā bhagavān viṣṇurlokasṛṣṭyarthamādiśat || 5 ||
[Analyze grammar]
tathetyuktvā punarbrahmā sanakādīn tathāsṛjat |
tānuvācātha sa brahmā prajāḥ sṛjata putrakāḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
ityuktā api te sarve tathā svāyaṃbhuvā dvija |
mano na pravaṇaṃ cakruḥ jagannirmāṇakarmaṇi || 7 ||
[Analyze grammar]
te tu sarve samabhavan yogino vijitendriyāḥ |
nirmamā nirahaṃkārā rāgadveṣavivarjitāḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
viśuddhasatvāḥ satataṃ tattvacintāparāyaṇāḥ |
ityevaṃ teṣu sarveṣujagatsṛṣṭyarthameṣu ca || 9 ||
[Analyze grammar]
cukopa bhagavān brahmā svatantrān svasutān prati |
tataḥ kruddhasya devasya lalāṭāt kuṭilabhruvaḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
prādurbabhūva puruṣo nīlalohitavarṇabhāk |
nāma mahmaṃ dadasveti so'rodīt pituragrataḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
rudantaṃ tamatho ṭṛṣṭvā vyayāhāra prajāpatiḥ |
arodīriti yattena rudunāmā bhaviṣyasi || 12 ||
[Analyze grammar]
dvidhā kuru śarīraṃ te putraketyāha taṃ prabhuḥ |
tato hṛṣṭamanā rudraḥ śarīraṃ sa dvidhākarot || 13 ||
[Analyze grammar]
ardhena so'bhavannārī naro'pyardhena cābhavat |
tasmāttu mithunānnātā rudrāṇāṃ koṭayo'dbhutāḥ || 14 ||
[Analyze grammar]
caturbhujāḥ śūlahastāstrinetrāḥ krūramūrtayaḥ |
pradhānāsteṣu ca mune rudrā ekādaśābhāvan || 15 ||
[Analyze grammar]
brahmātha rudrasṛṣṭiṃ tāṃ vyarthāṃ vīkṣya tataḥ prabhuḥ |
marīcimaddhiṃ pulahaṃ pulastyaṃ ca bhuguṃ tathā || 16 ||
[Analyze grammar]
dakṣaṃ ca manasā devasṛṣṭyarthaṃ nirmame punaḥ |
taireva sakalaṃ sṛṣṭaṃ jagat sthāvaraṅgamam || 17 ||
[Analyze grammar]
ityevaṃ jagataḥ sṛṣṭiṃ vidhāya kamalāsanaḥ |
dhyānaṃ paraṃ samāsthāya paśyannāste paraṃ mahaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
iti te brahmaṇaḥ sṛṣṭiḥ kathitā dvijasattama |
brahmā haro viṣṇuriti bhedo naivāsti karhicit || 19 ||
[Analyze grammar]
guṇatrayaṃ samāsthāya bhagavān puruṣottamaḥ |
sṛṣṭiṃ sthiti saṃhṛtiṃ ca jagataḥ kurute svayam || 20 ||
[Analyze grammar]
mūtīrāsthāya bhagavān brahmaviṣṇuśivātmikāḥ |
vinā tena tṛṇāgraṃ ca na kiṃciccalituṃ kṣamam || 21 ||
[Analyze grammar]
kāśyapaḥ |
kiṃ guṇānāṃ tryaṃ proktamadhiṣṭhāya ca kaṃ guṇam |
kiṃ ca rūpaṃ samāsthāya kiṃ karma kurute paraḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
viśvāmitraḥ |
sattvaṃ rajastama iti guṇatrayumudāhṛtam |
rajoguṇadhiṣṭhāya brahnāmā sṛjatyayam || 23 ||
[Analyze grammar]
sattvamāsthā viṣṇvākhyaḥ pālatyakhilaṃ jagat |
tamassaṃśrayaṇādrudrarūpī saṃharati prajāḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
sṛṣṭisthitivināśānāmekameva hi kāraṇam |
kāśyapaḥ |
jānāmi kasmālloko'yamāvirbhavati suvrata || 25 ||
[Analyze grammar]
ante ca kasmin vasati kathyatāṃ dvijapuṃgava |
prasādapravaṇaṃ cittaṃ mayi cetad dvijottama || 26 ||
[Analyze grammar]
viśvāmitraḥ |
nārāyaṇasya dve rūpe puruṣaḥ prakṛtiśca te |
ātmecchayānupraviśya dvitayaṃ kṣobhayatyasau || 27 ||
[Analyze grammar]
anādireṣā prakṛtistriguṇā cāvināśinī |
carācaramidaṃ sūte jagat puruṣasaṃśrayāt || 28 ||
[Analyze grammar]
guṇasamyayutāt tasmāt puruṣeṇāpyadhiṣṭhitāt |
abhūt tattvaṃ mahannāma guṇaistaistrividhaṃ dvija || 29 ||
[Analyze grammar]
tasmādabhūdahaṃkāraḥ trividhaḥ saṃprakīrtitaḥ |
vaikāristaijasaśca bhūtādiśceti nāmataḥ || 30 ||
[Analyze grammar]
vaikārikāt sattvayutādahaṃkārāt babhūva ha |
śrotratvakcakṣujihvāgraghrāṇamindriyapañyakam || 31 ||
[Analyze grammar]
rajoyuktādahaṃkārāta taijasāt pañca jajñire |
karmendriyāṇi vākpāṇipāyūpasthapadāni ca || 32 ||
[Analyze grammar]
tamoyuktādahaṃkārāt bhūtādeḥ samajāyata |
śabdatanmātrametasmād ākāśaḥ saṃbabhūva ha || 33 ||
[Analyze grammar]
ākaśāt sparśatanmātraṃ vāyustasmādabhūd dvija |
vāyośca rūpatanmātraṃ krameṇāgnimajījanat || 34 ||
[Analyze grammar]
agreśca rasatanmātraṃ tasmādāpaḥ prajajñire |
adabhyaśca gandhatanmātramabhūt tasmādabhūnmahī || 35 ||
[Analyze grammar]
ākāśasya guṇaḥ śabda eka eva prakīrtitaḥ |
vāyoḥ sparśaśca śabdaśca dvau guṇau kīrtitau || 36 ||
[Analyze grammar]
agreḥ sparśaśca śabdaśca rūpaṃ ceti guṇatrayam |
catvāro'pāṃ guṇāḥ śabdarūparśarasāḥ smṛtāḥ || 37 ||
[Analyze grammar]
bhūmeḥ pañca guṇāḥ śabdasparśarūparasā api |
gandhaśca pañca bhūtāni jātānyevaṃ dvijottama || 38 ||
[Analyze grammar]
nānāvīryāṇi cānyonyasaṃsargeṇa vinā svayam |
nāśakan jagataḥ sṛṣṭau tasmāt saṃhatimāyayuḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
mahadādyā viśeṣāntāḥ pradhāpanapuruṣeritāḥ |
aṇḍamutpādayanti sma te sarve lokakāraṇam || 40 ||
[Analyze grammar]
devasya pahmanābhasya nābhau hemamayaṃ bṛhat |
tasmāt svayaṃbhūrbhagavān tena sṛṣṭamidaṃ jagat || 41 ||
[Analyze grammar]
evaṃ yathā prakṛtito jagadāsīccarācaram |
tathā tatraiva viprendra layameti punaḥ punaḥ || 42 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Visvamitra-samhita Chapter 5
The Pancaratra Agamas (an Introduction)
by Swami Harshananda (2002)
[Publisher: Ramakrishna Math, Bangalore]
Buy now!