Samarangana-sutradhara [sanskrit]
61,230 words | ISBN-10: 8171103022
The Sanskrit edition of the Samarangana Sutradhara including grammatical analysis. The Samarangana Sutradhara is an encyclopedic work on classical Indian architecture (Vastu Shastra). Alternative titles: Samaranganasutradhara, Samarāṅgaṇa Sūtradhāra (समराङ्गण सूत्रधार), Samarāṅgaṇasūtradhāra (समराङ्गणसूत्रधार).
Chapter 56: rucakādicatuṣṣaṣṭiprāsādaka
samarāṅgaṇasūtradhāra adhyāyasūcī |
atha rucakādicatuṣṣaṣṭiprāsādakaḥ ṣaṭpañcāśo'dhyāyaḥ |
athātaḥ sampravakṣyāmi prāsādāñśikharānvitān |
rucakādīṃścatuḥṣaṣṭiṃ nāmalakṣaṇataḥ kramāt || 1 ||
[Analyze grammar]
pūrvaṃ yāni vimānāni pañcoktānyabhavaṃstataḥ |
tadākārabhṛtaḥ sarve prāsādāḥ pañcaviṃśatiḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
śikharairvividhākārairekenāṇḍena bhūṣitāḥ |
kecidaṇḍatrayopetāḥ kecitpañcāṇḍakānvitāḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
īṣadbhedena te jñeyāḥ prāsādāḥ sarvakāmadāḥ |
sauvarṇā rājatāścai va devānāṃ satataṃ priyāḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
maṇimuktāpravālādyairbhūṣaṇaiḥ suvibhūṣitāḥ |
rītikātāmrabhoṣādyaiḥ piśācoragarakṣasām || 5 ||
[Analyze grammar]
devalokā bhavantyete kāmasvacchandacāriṇaḥ |
pātāle cāpi nirdiṣṭāḥ pāṣāṇaiḥ sphaṭikaistathā || 6 ||
[Analyze grammar]
iṣṭakākāṣṭhapāṣāṇairmartyaloke'pi nandakāḥ |
sukhadāśca bhavantyete kartuḥ kārayitustathā || 7 ||
[Analyze grammar]
lakṣaṇenānvitānetān kathayāmo yathāvidhi |
purāṇāṃ bhūṣaṇārthāya bhuktimuktipradā nṛṇām || 8 ||
[Analyze grammar]
rucako bhadra kaścaiva haṃso haṃsodbhavastathā |
pratihaṃsastathā nando nandyāvarto dharādharaḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
vardhamāno'dri kūṭaśca śrīvatso'tha trikūṭakaḥ |
muktakoṇo gajaścaiva garuḍaḥ siṃha eva ca || 10 ||
[Analyze grammar]
bhavaśca vibhavaścaiva padmo mālādharastathā |
vajrakaḥ svastikaḥ śaṅkurmalayo makaradhvajaḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
ityete nāmataḥ proktāḥ prāsādāḥ pañcaviṃśatiḥ |
eteṣāṃ rūpanirmāṇaṃ kathayāmo yathāvidhi || 12 ||
[Analyze grammar]
rucakāṣṭādaśaiṣāṃ caturaśrāḥ prakīrtitāḥ |
bhavaśca vibhavaścaiva caturaśrāyato'thavā || 13 ||
[Analyze grammar]
padmo mālādharaścaiva vṛttāvetāvudāhṛtau |
malayo makarākhyo'tha dvau tu vṛttāyatāvimau || 14 ||
[Analyze grammar]
vajrakaḥ svastikaḥ śaṅkuritthamaṣṭāśrayastrayaḥ |
lalitāḥ kathitā hyete brūmo'nyānmiśrakānatha || 15 ||
[Analyze grammar]
subhadro yokiṭaśca sarvatobhadra eva ca |
siṃhakesarisaṃjño'nyaścitrakūṭo dharādharaḥ || 16 ||
[Analyze grammar]
tilakākhyaḥ svatilakastathā sarvāṅgasundaraḥ |
navāmī miśrakāḥ proktāḥ kathyante sādhakārikāḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
kesarī sarvatobhadro nandano nandiśālakaḥ |
nandīśo mandirākhyaśca śrīvṛkṣaścāmṛtodbhavaḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
himavān hemakūṭaśca kailāsaḥ pṛthivījayaḥ |
indra nīlo mahānīlo bhūdharo ratnakūṭakaḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
vaiḍūryaḥ padmarāgaśca vajrako mukuṭotkaṭaḥ |
airāvato rājahaṃso garuḍo vṛṣabhastathā || 20 ||
[Analyze grammar]
meruḥ prāsādarājaśca devānāmālayo hi saḥ |
saṃyoge tu saṃdhārān kathayāmo yathāvidhi || 21 ||
[Analyze grammar]
latātripuṣkarākhyau ca pañcavaktraścaturmukhaḥ |
navātmakaśca nirgūḍhaḥ prāsādāḥ pañca saṃjñitāḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
ādyaḥ pañcāṇḍakaḥ kāryaḥ prāsādaḥ kesarīti yaḥ |
sarvatobhadra ko yastu vidheyaḥ sa navāṇḍakaḥ || 23 ||
[Analyze grammar]
trayodaśāṇḍakastu syānnandano nāma yo bhavet |
nandiśālastu yaḥ proktaḥ sa syātsaptadaśāṇḍakaḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
aṇḍakairekaviṃśatyā nandīśaḥ parivāritaḥ |
pañcaviṃśāṇḍakopetaṃ mandaraṃ kārayedbudhaḥ || 25 ||
[Analyze grammar]
śrīvṛkṣaḥ śasyate caiteṣvekonatriṃśatāṇḍakaiḥ |
syāttrayastriṃśatāṇḍaistu prāsādo hyamṛtodbhavaḥ || 26 ||
[Analyze grammar]
aṇḍakaiḥ kriyate saptatriṃśatā himavānapi |
saikayā hemakūṭastu syāccatvāriṃśatāṇḍakaiḥ || 27 ||
[Analyze grammar]
pañcacatvāriṃśatāṇḍaiḥ kailāso nāma nāmataḥ |
bhavatyekonapañcāśadaṇḍakaḥ pṛthivījayaḥ || 28 ||
[Analyze grammar]
indra nīlaśca yaḥ prokāraḥ pañcaśatāṇḍakaiḥ |
saptapañcāśatā yukto mahānīlastathāṇḍakaiḥ || 29 ||
[Analyze grammar]
ekaṣaṣṭyaṇḍakopetaḥ prāsādo bhūdharo bhavet |
pañcaṣaṣṭyaṇḍakairyukto ratnakūṭaḥ praśasyate || 30 ||
[Analyze grammar]
navaṣaṣṭyaṇḍakaḥ kāryo vaidūryaḥ śubhalakṣaṇaḥ |
trisaptatyaṇḍakayutaḥ padmarāgo vidhīyate || 31 ||
[Analyze grammar]
aṇḍakaiḥ saptasaptatyā prāsādo vijayābhidhaḥ |
ekāśītyaṇḍakopeto vidheyo mukuṭotkaṭaḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
airāvatastu pañcāśītyaṇḍakaḥ parikīrtitaḥ |
navāśītyaṇḍakairyukto rājahaṃsaḥ praśasyate || 33 ||
[Analyze grammar]
navatyā saptayutayā prāsādo vṛṣabho'ṇḍakaiḥ |
śatenaikottareṇāṇḍairmeruḥ prāsādarāṭsmṛtaḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
harerhiraṇyagarbhasya --- bhāskarasya ca |
merureṣa vidhātavyo nānyasya tridivaukasaḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
meroḥ prāsādarājasya devānāmālayasya ca |
kartā kṣatriya evāsya vaiśyasya sthapatirbhavet || 36 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vidhīyamāne'smin merau dvāvapi nandataḥ |
vāstuśāstravidhijño'pi kṣatriyaḥ sthapatiryadi || 37 ||
[Analyze grammar]
tadāsya satyaṃ śaucaṃ ca vikramaśca vinaśyati |
īśvaro'pi yadā vipro meruprāsādakṛdbhavat || 38 ||
[Analyze grammar]
kartuḥ kārayituḥ pīḍā pūjā cāsya na tādṛśī |
brāhmaṇaḥ sthapatiścāsya vāstuśāstre viśāradaḥ || 39 ||
[Analyze grammar]
vaṇikkarmaṇi varteta dhanavānapi yadyasau |
sarvavipreṣu nirdiṣṭaḥ kartā sthapatireva saḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
tatrasthā devatāḥ sarvāstasya vṛddhiḥ kathañcana |
vāstuśāstravidhijño'pi tattatkārayitā yadi || 41 ||
[Analyze grammar]
rājāpi kṣatriyaḥ kartā merurbhavet tadā |
rāṣṭrabhaṅgo bhavettasya prajā yānti diśo daśa || 42 ||
[Analyze grammar]
kṣatriyeṇa narendre ṇa kartā sthapatinā yadi |
meroḥ pūjā bhavettatra kṣatriyo'pyakṣayaṃ padam || 43 ||
[Analyze grammar]
ekaikasya ca yanmānaṃ sakarṇasya ca yadvaśam |
prāsādānāṃ ca sarveṣāṃ tatsamyagabhidhīyate || 44 ||
[Analyze grammar]
caturaśrīkṛte kṣetre caturbhāgavivarjite |
bhāgikā sarvato bhittiḥ śeṣaṃ garbhagṛhaṃ bhavet || 45 ||
[Analyze grammar]
tasyāgrataḥ punaḥ kāryo bhāgadvayavinirgataḥ |
vistāreṇa tribhāgaśca prāggrīvaḥ stambhabhūṣitaḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
pīṭhotsedhasya bhāgena bhavejjaṅghā dvibhāgikā |
bhāgārdha---taraṃ patraṃ pādena syādvaraṇḍikā || 47 ||
[Analyze grammar]
sapādāṃścaturo bhāgān śikharasyocchrayaḥ smṛtaḥ |
triguṇena ca sūtreṇa padmakośaṃ samālikhet || 48 ||
[Analyze grammar]
skandhakośāntaraṃ cāsya bhāgaiḥ pravibhajettribhiḥ |
bhavedgrīvārdhabhāgena bhāgenāmalasārakam || 49 ||
[Analyze grammar]
padmaśīrṣaṃ ca bhāgārdhādbhāgena smṛtaḥ |
ityukto rucakākhyo'yaṃ |
rucakaḥ ||
bhadra kākhyo'tha kathyate || 50 ||
[Analyze grammar]
--- || 51 ||
[Analyze grammar]
bhadra ka ||
bhadraṃ tu karṇayormadhye kārayedudakāntaram |
tadā haṃso vijānīyātprāsādo devatālayaḥ || 52 ||
[Analyze grammar]
haṃsaḥ |
haṃsasyeva yadā kuryādbhadra syānte jalāntaram |
tadā haṃsodbhavo nāma prāsādaḥ parikīrtitaḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
haṃsodbhavaḥ |
rathāntakarṇayoścaivaṃ yadā syādudakāntaram |
pratihaṃsastadā proktaḥ prāsādo'yaṃ manoramaḥ || 54 ||
[Analyze grammar]
pratihaṃsaḥ |
prāggrīvā rucakasyaiva sīmāvistāravistṛtāḥ |
nirgatā bhadra mānena tadā nandaḥ sa ucyate || 55 ||
[Analyze grammar]
nandaḥ |
prāggrīvairbhadra mānena nando yadi vibhūṣyate |
nirgatairbhāgamānena caturaśraiḥ samantataḥ || 56 ||
[Analyze grammar]
prāggrīvaḥ purataḥ kāryaḥ stambhadvayavibhūṣitaḥ |
nandyāvartastadā proktaḥ prāsādo vijayāvahaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
nandyāvartaḥ |
nandyāvarte yadā kuryādbhadrā nte jalanirgamam |
dharādharastadā jñeyaḥ prāsādo bhuvanottamaḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
dharādharaḥ |
daśadhā bhājite kṣetre caturaśre samantataḥ |
bhāgadvayena karṇaḥ syādbhajeccheṣaṃ ca saptadhā || 59 ||
[Analyze grammar]
bhāgatrayeṇa rathako madhyamo'sya vidhīyate |
dvābhyāṃ dvābhyāṃ tu bhāgābhyāṃ rathakau vāmadakṣiṇau || 60 ||
[Analyze grammar]
bhāgasyaiva tribhāgena bhavedasya vinirgamaḥ |
kathito vardhamāno'yaṃ |
vardhamānaḥ |
girikūṭo'tha kathyate || 61 ||
[Analyze grammar]
vardhamānasya bhadra sthamadhyasūtreṇa yojayet |
karṇisūtraṃ tadagrābhyāṃ nyasyetsūtracatuṣṭayam || 62 ||
[Analyze grammar]
tadutpannaistu bhadra sthakarṇaiḥ syāccitrakūṭakaḥ |
girikūṭaḥ ||
karṇānte ca rathānte ca yadi syātsalilāntaram || 63 ||
[Analyze grammar]
vardhamānasya bhavati śrīvatsaḥ syāttadā śubhaḥ |
śrīvatsaḥ ||
girikūṭasya saṃsthāne tadrū pe viniveśite || 64 ||
[Analyze grammar]
karṇā pratiratheṣvasya nikhileṣvapi yojayet |
prāgvatpratirathodbhūtasūtrābhyāṃ karṇavartmanā || 65 ||
[Analyze grammar]
trikūṭākhyastadaiva syātprāsādo devatālayaḥ |
trikūṭaḥ |
trikūṭasyaiva saṃsthāne bhadra karṇaparicyute || 66 ||
[Analyze grammar]
svarūpabhadra saṃsthāne muktakoṇaḥ prajāyate |
muktakoṇaḥ |
caturbhistṛtairbhāgaiḥ kṣetre pañcabhirāyate || 67 ||
[Analyze grammar]
bhāgena bhittiḥ kartavyā śeṣaṃ garbhagṛhaṃ bhavet |
asya kṣetrārdhasūtreṇa pṛṣṭhato vṛttamālikhet || 68 ||
[Analyze grammar]
purataḥ śūraseno'sya pṛṣṭhato'pi gajākṛtiḥ |
prāsādo'yaṃ gajo nāma gaṇeśasya vidhīyate || 69 ||
[Analyze grammar]
gajaḥ |
vardhamānasya saṃsthāne garuḍaṃ viniveśayet |
tasya pakṣau vidhātavyau prāsādārdhena nirgatau || 70 ||
[Analyze grammar]
pakṣayostu daśastasya vardhamānaṃ vibhājayet |
jātiśuddhā rathāḥ kāryāḥ pārśvayorgaruḍo bhavet || 71 ||
[Analyze grammar]
garuḍaḥ |
vardhamānasya saṃsthāne prāgvatkarṇau niyojayet |
dvibhāgā rathikā kāryā śeṣaṃ bhadraṃ prakalpayet || 72 ||
[Analyze grammar]
jaṅghāsya pañcabhirbhāgaiḥ pīṭhaṃ cāsya tadardhataḥ |
viraṇḍyardhāṃśikādbhiśca bhāgaścāntarapatrayoḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
tathotsedhatribhāgaiśca navabhiḥ śikharocchritaḥ |
kumbhaścāmalasāraśca siṃhe'smidrā gamāgataḥ || 74 ||
[Analyze grammar]
siṃhaḥ ||
caturaśrīkṛte kṣetre caturbhirbhājitaiḥ padaiḥ |
sīmāvistāramānena rathāṃstasya prakalpayet || 75 ||
[Analyze grammar]
pādenaikena niryātān dikṣu sarvāsvanukramāt |
prāggrīvān punarasyaiva bhāgadvitayavistṛtān || 76 ||
[Analyze grammar]
padaṣaḍbhāganiryātānvidadhīta caturdiśam |
caturbhāgāyato garbhaḥ kāryo'sya dvyaṃśavistṛtaḥ || 77 ||
[Analyze grammar]
jaṅghotsedhaśca pīṭhaṃ ca yathā bhadre tathā bhavet |
prāsādo bhavasaṃjño'yaṃ devatātritayāśrayaḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
bhavaḥ ||
bhavasyaiva yadā kuryādra thān sajalanirgamān |
dvibhaṅgaṃ saṃśrayo'nyaḥ sā prāsādo vibhavābhidhaḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
triliṅgaḥ ||
aṣṭadhā bhājite kṣetre caturaśre samantataḥ |
vidadhyādgarbhasūtrāṇi karṇasūtrāṇi ca kramāt || 80 ||
[Analyze grammar]
diksūtreṣvakhileṣvasya sīmārdhaṃ padameva ca |
padasyāṣṭādaśo bhāgastadyogādvṛttamālikhet || 81 ||
[Analyze grammar]
vistārārdhaṃ bhaved garbho garbhārdhāstasya bhittayaḥ |
tadvṛttabāhyasūtreṇa bhāgān ṣoḍaśa kārayet || 82 ||
[Analyze grammar]
diksūtrakarṇasūtreṣu rathakān samprakalpayet |
dvibhāgā rathikā kāryā salilāntarabhūṣitā || 83 ||
[Analyze grammar]
salilāntarametasya śrīvatsasyeva kalpayet |
jaṅghotsedhe ca pīṭhe ca śikhara ca tathā bhavet || 84 ||
[Analyze grammar]
bhālādhāraḥ sa vijñeyaḥ sabaḥhyabhyantaraḥ samaḥ |
mālādharaḥ ||
mālādharasya saṃsthāne yatkṣetraṃ pūrvavatsthitam || 85 ||
[Analyze grammar]
udakāntaravicchinnaṃ padmaṃ tatra niveśayet |
tathāgre kārayetkarṇavyāsārdhena vinirgamān || 86 ||
[Analyze grammar]
padmapatranibhākārāñjātiśuddhānsalakṣaṇān |
padmaḥ ||
ṣaḍbhāgānāyate kṣetre vistāre caturaśrake || 87 ||
[Analyze grammar]
dvibhāgādvipulo garbhaścaturbhāgāyato bhavet |
garbhavyāsamitaṃ sūtraṃ padapādasamanvitam || 88 ||
[Analyze grammar]
vṛttārdhaṃ bhramayettena dakṣiṇenottareṇa ca |
sīmāvistārasūtreṇa padapādayutena ca || 89 ||
[Analyze grammar]
purataḥ pṛṣṭhataścāpi tadvṛttamanuvartayet |
vṛttakṣetramidaṃ tasya bhāgairdvādaśabhirbhavet || 90 ||
[Analyze grammar]
dvibhāgo bhadra vistāro bhāgikī bhāgavistṛtiḥ |
bhadrā ṇāṃ ca rathānmadhye bhāgenaikena vistṛtā || 91 ||
[Analyze grammar]
udakāntarakaṃ cātra mālādharavadācaret |
vṛttāyatastu kartavyaḥ prāsādo malayābhidhaḥ || 92 ||
[Analyze grammar]
malayaḥ |
malayasyaiva karṇeṣu rathikān yadi kalpayet |
udakāntaravicchinnān padaṣaḍbhāganirgatān || 93 ||
[Analyze grammar]
pīṭhotsedhaśca jaṅghā ca śikharaṃ cātra yadbhavet |
ekamātrāsamāyuktaṃ latinā te pratīyate || 94 ||
[Analyze grammar]
tryaṃmāśāṇāṃ caturaśrāṇāṃ koṇeṣvardhaparikṣayāt |
aṣṭāśraṃ jāyate yatra vājāgramapi tāṃ naram || 95 ||
[Analyze grammar]
aṣṭāśraṃ caturo bhāgān vidadhyāttatra bhāgikī |
bhittirvidheyā bhāgābhyāṃ bhavedgarbhagṛhaṃ tataḥ || 96 ||
[Analyze grammar]
rathikāsu vidheyo'sya parito jalanirgamaḥ |
vajrako nāma kathitaḥ prāsādaḥ śubhalakṣaṇaḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
vajrakaḥ ||
vajrakasyaiva saṃsthāne salilāntaravarjite |
catvāriṃśadbhāgabhakte rathikāḥ syustribhāgikāḥ || 98 ||
[Analyze grammar]
aṣṭāsu dikṣu karṇāśca bhavantyasya dvibhāgikāḥ |
karṇaiḥ padmakatulyo'yaṃ svastikaḥ samudāhṛtaḥ || 99 ||
[Analyze grammar]
svastikaḥ ||
vajrakasyaiva saṃsthāne ye rathāḥ prākpradarśitāḥ |
ekaikasteṣu kartavyaścaturaścaturaoṃ'śakān || 100 ||
[Analyze grammar]
bhāgadvayena madhyaḥ syādra thakośādvinirgataḥ |
śaṅkurnāmāyamuddiṣṭaḥ prāsādo'ṣṭābhiraśribhiḥ || 101 ||
[Analyze grammar]
śaṅkuḥ ||
caturaśrāḥ ṣoḍaśa proktāścaturaśrāyatadvayam |
vṛttavṛttāyatau dvau dvāvuktāścāṣṭāśrayastrayaḥ || 102 ||
[Analyze grammar]
pañcaviṃśatirityete prāsādā lalitāḥ smṛtāḥ |
miśrakāṇāmatha brūmo lakṣaṇāni yathākramam || 103 ||
[Analyze grammar]
bhadra kasyaiva saṃsthāne bhadre śṛṅgaṃ yadā bhavet |
subhadro nāma saṃjño'yaṃ karṇakūṭaiḥ karīdyasau || 104 ||
[Analyze grammar]
pūrvoktasya yadā śṛṅgaṃ bhadraṃ kesariṇo bhavet |
latākhyoktaṃ tadā sa syāt sarvatobhadra saṃjñitaḥ || 105 ||
[Analyze grammar]
bhadre śṛṅgaṃ parityajya siṃhaṃ tatraiva kārayet |
miśrayoge tayormiśraḥ sa bhavetsiṃhakesarī || 106 ||
[Analyze grammar]
śrīvatsasyaiva saṃsthāne bhadre kūṭaṃ niveśayet |
karṇe tanaiva yogena pratiśṛṅgopaśobhitam || 107 ||
[Analyze grammar]
kalaśaiḥ saptadaśabhiḥ padmaghaṇṭāmalaiḥ saha |
sa ca trikūṭa ityukto vicitraśikharānvitaḥ || 108 ||
[Analyze grammar]
karṇe bhadre pratisthāne pūrṇe śṛṅge yadā bhavet |
aṇḍakaiḥ saptadaśabhistadā syātsa dharādharaḥ || 109 ||
[Analyze grammar]
śrīvatsasyaiva saṃsthāne karṇe kūṭaṃ niveśayet |
śṛṅgaṃ bhadro bhadre ca tadā tilaka ucyate || 110 ||
[Analyze grammar]
yathā karṇe tathā bhadre yo bhaveccitrakūṭavat |
uttamāṅge ca yastadvatsa syātsarvāṅgasundaraḥ || 111 ||
[Analyze grammar]
pratiśṛṅgeṣu sarveṣu yadā kūṭaṃ niveśyate |
miśrakaḥ sa tu vijñeyaḥ śrīnāmnā cāntiko'ntikaḥ || 112 ||
[Analyze grammar]
sarve kūṭāvṛtāḥ kāryāḥ sarve kāryāścaturmukhāḥ |
miśrakā bahuśṛṅgāśca kuṭīsaṃjñāstato'pare || 113 ||
[Analyze grammar]
idaṃ navānāṃ miśrāṇāmiha lakṣaṇamīritam |
sādhāraṇamataḥ spaṣṭaṃ brūmaḥ samprati lakṣaṇam || 114 ||
[Analyze grammar]
caturaśrīkṛte kṣetre bhāgāṣṭakavibhājite |
tasya madhye bhavedgarbho dvibhāgo devatālayaḥ || 115 ||
[Analyze grammar]
bhāge niveśayedbhittiṃ kuryādbhāgena kārikām |
bāhyabhittiṃ punarbhāge vidheyāstasya siddhaye || 116 ||
[Analyze grammar]
tasya karṇeṣu kartavyā rathikāśca dvibhāgikāḥ |
śeṣaṃ bhadraṃ prakartavyamudakāntarabhūṣitam || 117 ||
[Analyze grammar]
bhāgena nirgataṃ dikṣu sarvāsveṣa bhavedvidhiḥ |
caturbhāgocchritā jaṅghā karakaśca tadardhaṃkaḥ || 118 ||
[Analyze grammar]
varaṇḍyantarapatraṃ ca bhāgenaikena kalpayet |
rathikaikāntaraṃ tasya sārdhabhāgatrayocchritāḥ || 119 ||
[Analyze grammar]
ṣaḍbhāge śikharaṃ mūle śeṣāṃśakasamucchritam |
tasyocchrayaṃ tridhā kṛtvā veṇukośaṃ samālikhet || 120 ||
[Analyze grammar]
skandhakośāntaraṃ tasya caturdhā vibhajettataḥ |
padmaśīrṣaṃ tathā grīvāṃ sārdhenāṃśena kārayet || 121 ||
[Analyze grammar]
kuryādbhāgena bhāgena kumbhaṃ cāmalasārakam |
bhāgārdhena prakurvīta tadūrdhvaṃ bījapūrakam || 122 ||
[Analyze grammar]
prāsādaḥ kaisarī nāma sarvataḥ santatipriyaḥ |
kaisarī ||
caturaśraṃ samaṃ kṛtvā bhūmibhāgaṃ vicakṣaṇaḥ || 123 ||
[Analyze grammar]
prāsādo vyāsataḥ kuryājjagatīṃ dviguṇāmiha |
vidadhyājjāgatīpīṭhaṃ prāsādārdhasamucchritam || 124 ||
[Analyze grammar]
pīṭhasyopari saṃsthāpya prāsādaṃ vibhajettataḥ |
sarvatobhadra saṃsthānaṃ hastasaṃkhyā yadā bhavet || 125 ||
[Analyze grammar]
hastaiḥ saptatriṃśatā tu jyeṣṭhaḥ sārdhe udāhṛtaḥ |
madhyamaḥ saptaviṃśatyā prāsādaḥ syātkalādhikaiḥ || 126 ||
[Analyze grammar]
kanīyānpañcadaśabhiḥ prāsādaḥ samudīritaḥ |
talacchando yadā hyeṣāṃ tathā caivordhvato gatim || 127 ||
[Analyze grammar]
jyeṣṭhamadhyakaniṣṭhānāṃ tathā samyaṅnigadyate |
caturaśrīkṛte kṣetre śatamūlavibhājite || 128 ||
[Analyze grammar]
nyasettanmadhyato garbhaṃ caturvargapadānvitam |
garbhapādena bhittiḥ syāttadvadevāndhakārikā || 129 ||
[Analyze grammar]
bāhyabhittistathavā thaiva syāddaśaśāsyurdvibhāgikā |
prativarṇapadāṃśena ṣoḍaśena jalāntaram || 130 ||
[Analyze grammar]
śeṣaṃ bhadraṃ prakartavyaṃ garbhārdhena vinirgatam |
bhāgārdhaṃ kṣobhayetpārśve nirgamaṃ ca tathācaret || 131 ||
[Analyze grammar]
śeṣaḥ syādbhadra vistāraḥ pañcabhāgāyatastathā |
pīṭhaṃ tasyaiva kartavyaṃ sādhadvayasamucchritam || 132 ||
[Analyze grammar]
dviguṇāṃ ca tathā jaṅghāmucchrāyeṇāsya kalpayet |
mekhalāmardhabhāgena bhāgenāntapatrakam || 133 ||
[Analyze grammar]
prathamā rathikā tatra kāryā bhāgatrayocchritā |
dvitīyā rathikā yā sā sārdhabhāgena cocchritā || 134 ||
[Analyze grammar]
bhāge bhāge'ntaraṃ kāryamuparyupari cobhayoḥ |
ṣaḍbhāgānvistṛtaṃ kuryācchikharaṃ saptamocchritam || 135 ||
[Analyze grammar]
evaṃ bhūmibhiraṣṭābhiḥ kuryādenaṃ vicakṣaṇaḥ |
jalanirgamavicchinnā rathāḥ pratirathāstathā || 136 ||
[Analyze grammar]
caturguṇaiḥ pṛthaksūtraṃ padmakośaṃ samālikhet |
mañjarī lalitā kāryā nīlotpaladalākṛtiḥ || 137 ||
[Analyze grammar]
grīvā caikārdhabhāgena malasārakam |
padmaśīrṣaṃ ca kartavyaṃ grīvāmānena dhīmatā || 138 ||
[Analyze grammar]
sārdhabhāgena soṣṇīṣaḥ padyasyoparikumbhakaḥ |
sarvatobhadra ityukto reṣānānāmeṣa śekharaḥ || 139 ||
[Analyze grammar]
vidhāya sarvatobhadraṃ devānāmālayaṃ śubham |
labhate paramaṃ lokaṃ divi svacchandabhāṣitam || 140 ||
[Analyze grammar]
sarvatobhadraḥ ||
caturaśrīkṛte kṣetre daśadhā pravibhājite |
vyāsapādena garbhastadardhādandhakārikā || 141 ||
[Analyze grammar]
jaṅghā skandhaśca taṃ karṇaṃ bhadraṃ cāpyasya yadbhavet |
sarvatobhadra vatsarvaṃ tadvidheyaṃ caturdiśam || 142 ||
[Analyze grammar]
tasya bhadrā ṇi sarvāṇi bhittibhiḥ pariveṣṭayet |
bhadre bhadre punaścāsya vardhamānaṃ niveśayet || 143 ||
[Analyze grammar]
pañcabhāgāstathā sārdhāḥ śikharasyodayo bhavet |
sarvatobhadra kākārā rathikāścātra kārayet || 144 ||
[Analyze grammar]
kuryātṣaḍaṃśā vistīrṇaśikharaṃ pradhocchritam |
sarvatobhadra saṃsthānādeṣāṃ cāsvatra yojayet || 145 ||
[Analyze grammar]
grīvā cāmalasāraṃ ca kumbhaścāpi tathā bhavet |
prāsādo nandano nāma kartavyo devatālayaḥ || 146 ||
[Analyze grammar]
kṛte'smin nandati svāmī duritāni ca nirdahet |
nandanaḥ ||
bhakte dvādaśadhā kṣetre caturaśrīkṛte tataḥ || 147 ||
[Analyze grammar]
saptavargapado garbho bhittyā saha vidhīyate |
sapādapādikā bhittigarbhe kuryādvicakṣaṇaḥ || 148 ||
[Analyze grammar]
bāhyabhittiśca tadvatsyāttadvaccāpyandhakārikā |
pīṭhocchrayastathā jaṅghā karṇeṣu rathikāśca yāḥ || 149 ||
[Analyze grammar]
sarvatobhadra kākārānmūlakarṇāṃśca yojayet |
ekaikāṃ rathikāṃ cānyāṃ vinyasetpakṣayordvayoḥ || 150 ||
[Analyze grammar]
catasro rathikāścaivaṃ karṇe karṇe niveśayet |
śeṣo bhadra sya vistāraḥ svavistārārdhanirgataḥ || 151 ||
[Analyze grammar]
bhūṣayetsiṃhakarṇaiśca bhadra vyāsārdhamunnataiḥ |
vinyasecchikharaṃ tatra bhāgairvistṛtamaṣṭabhiḥ || 152 ||
[Analyze grammar]
caturguṇena sūtreṇa veṇukośaṃ samālikhet |
skandhakośāntaraṃ cāsya tribhibhāgairvibhājayet || 153 ||
[Analyze grammar]
grīvārdhabhāgikotsedhābhāgenāmalasārakaḥ |
padmaśīrṣaṃ tathārdhena bhāgena kalaśaḥ smṛtaḥ || 154 ||
[Analyze grammar]
tripādā rathikāstisra ucchrāyeṇa prakīrtitāḥ |
sarvatobhadra kākāro nandiśālaḥ prakīrtitaḥ || 155 ||
[Analyze grammar]
nandiśālaḥ |
nandiśālasya saṃsthāne tadrū pe samavasthite |
tasya bhadrā ṇi sarvāṇi bhittibhiḥ pariveṣṭayet || 156 ||
[Analyze grammar]
bhadre bhadre tasya tasya vardhamānaṃ niveśayet |
ardhaṣaṣṭhāṃstathā bhāgānsyādbhadra śikharocchrayaḥ || 157 ||
[Analyze grammar]
pīṭhocchrāyaṃ ca jaṅghāṃ ca tathāsya śikharocchrayam |
nandiśālasamākāraṃ samameva prakalpayet || 158 ||
[Analyze grammar]
kāryo'yaṃ sarvadevānāṃ prāsādo nandivardhanaḥ |
nandivardhanaḥ ||
nandivardhanasaṃsthānaṃ pūrvavatparikalpayet || 159 ||
[Analyze grammar]
ubhayoḥ karṇayormadhye ye tatra rathike sthite |
tayoścopari kartavyaṃ śikharaṃ lakṣaṇānvitam || 160 ||
[Analyze grammar]
ṣaḍaṃśavistṛtaṃ caitatsādhaṣaṭkasamucchritam |
caturguṇena sūtreṇa veṇukośaṃ samālikhet || 161 ||
[Analyze grammar]
grīvā cāmalasāraṃ ca kumbhakasyāśrayo bhavet |
kāryaḥ sa sarvatobhadra saṃsthāna iti niścayaḥ || 162 ||
[Analyze grammar]
mandiro'yamiti khyātaḥ prāsādaḥ kṣitibhūṣaṇaḥ |
mandiraḥ ||
nandivardhanasaṃsthāne tadrū pasamavasthite || 163 ||
[Analyze grammar]
diksūtre karṇasūtre ca rathikāṣṭakam |
rathikā api caitāḥ syurdvibhāgāyatavistṛtāḥ || 164 ||
[Analyze grammar]
ṣaḍbhāgavistṛtiścāsya śeṣaṃ śikharamācaret |
ucchrayaścāsya kartavyo bhāgānāṃ sārdhasaptakam || 165 ||
[Analyze grammar]
ṣaḍbhāgaḥ skandhavistāro grīvā cāsya dvibhāgikā |
rekhā cāmalasāraṃ ca kalaśaścātra yo bhavet || 166 ||
[Analyze grammar]
sarvatobhadra vatsa syācchrīvṛkṣo'yamudāhṛtaḥ |
śrīvṛkṣaḥ ||
caturaśrīkṛte kṣetre caturdaśavibhājite || 167 ||
[Analyze grammar]
dvibhāgavistṛtāḥ karṇā rathikāsteṣu kārayet |
udakāntaravicchinnā mūlakarṇeṣu yojayet || 168 ||
[Analyze grammar]
śeṣaṃ bhadra sya vistārastadardhamapi nirgamaḥ |
sarvatobhadra mapyasya bhadre bhadre vibhajya ca || 169 ||
[Analyze grammar]
pūrvairguṇaistu saṃyukte caturdikṣu niveśayet |
tasya garbhastu kartavyaḥ vistṛtaḥ || 170 ||
[Analyze grammar]
sārdhabhāgapramāṇaḥ syādbhittirgarbhasya madhyataḥ |
bāhyabhittistathaivāsya śeṣaṃ bhramaṇamācaret || 171 ||
[Analyze grammar]
jaṅghāṣaḍbhāgamutsedhātpīṭhaṃ tasya tadardhataḥ |
varaṇḍīnāntaraṃ patraṃ bhāgenaikena kārayet || 172 ||
[Analyze grammar]
rathikādvādaśavistārānuparyupari yojitā |
tisrastisro niveśāḥ syuḥ karṇe karṇetathākramam || 173 ||
[Analyze grammar]
prathamā rathikāstasya kuryādbhāgatrayocchritāḥ |
kuryāduparyanyāḥ pādapādavivarjitāḥ || 174 ||
[Analyze grammar]
aṣṭabhirvistṛtaṃ bhāgaiḥ sārdhairnavabhirucchritam |
sarvatobhadra kākāraṃ śikharaṃ tasya kārayet || 175 ||
[Analyze grammar]
prāsādo'yaṃ vimānākhyaḥ prakhyātaścāmṛtodbhavaḥ |
vimānaḥ |
dvisaptāyāmavistāraṃ himavantaṃ vibhājayet || 176 ||
[Analyze grammar]
caturdhā rathikāstatra karṇe karṇe niveśayet |
dvibhāgavistṛtāḥ sarvā uparyupari kārayet || 177 ||
[Analyze grammar]
prathamā bhūmikā tasya syācca bhāgatrayocchritā |
pādapādavihīnāstu kramaṇoparibhūmayaḥ || 178 ||
[Analyze grammar]
nandiśālaguṇairyuktaṃ śikharaṃ cātra kārayet |
sarvatobhadra vanmadhye bhūmikāśca samācaret || 179 ||
[Analyze grammar]
dvibhāgā rathikāstasya sarva bhāgatrayocchritāḥ |
dvitīyabhūmirathikā bhūmyuśayeṇa kārayet || 180 ||
[Analyze grammar]
śikharasyocchrayaḥ kāryaḥ sapādavyāsasaṃmitaḥ |
amṛtodbhavavajjaṅghā pīṭhaṃ cātra tathā bhavet || 181 ||
[Analyze grammar]
jātiśuddho bhavatyeṣa himavān bhuvanottamaḥ |
himavān ||
himācalasya saṃsthāne tadrū pe samavasthite || 182 ||
[Analyze grammar]
tasya bhadre ṣu sarveṣu vardhamānaṃ ca yojayet |
bhāgaṣaṭkapravistāraṃ tadardhena vinirgatam || 183 ||
[Analyze grammar]
bhāgaiḥ saptabhirapyasya sārdhaiḥ syācchikharocchrayaḥ |
śikharasyāgrataḥ stambhaḥ siṃhakarṇe vibhūṣayet || 184 ||
[Analyze grammar]
diksūtrairasya sarveṣu kriyāṃ prāgvatprakalpayet |
jaṅghotsedhaśca karṇaśca śikharaṃ cāsya yadbhavet || 185 ||
[Analyze grammar]
himavatsadṛśaṃ sarvaṃ vidheyaṃ tadvijānatā |
hemakūṭa iti khyātaḥ prāsādo'yaṃ jagattraye || 186 ||
[Analyze grammar]
eṣa trimūrtinilayaḥ kāryo nānyasya kasyacit |
hemakūṭaḥ ||
himavattulyasaṃsthānaṃ prāsādaṃ parikalpayet || 187 ||
[Analyze grammar]
tasya madhye vidhātavyaḥ sarvatobhadra saṃjñitaḥ |
varjanīyaṃ tu tanmadhye vardhamānaniveśanam || 188 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sthāneṣu sarveṣu khaṇḍarekhā niveśayet |
vyāsocchritaistataḥ siṃhakarṇairbhadraṃ vibhūṣayet || 189 ||
[Analyze grammar]
ūrdhvaṃ ca śikharaṃ tasya varjanīyaṃ vicakṣaṇaiḥ |
dve dve ca rathike kārye sapādadvyaṃśakocchritī || 190 ||
[Analyze grammar]
tayoścopari vistārācchikharaṃ caturaśrakam |
ucchrayaḥ pañcabhiḥ sārdhairvidheyaḥ śikharasya ca || 191 ||
[Analyze grammar]
diksūtreṣu ca sarveṣu kriyāmevaṃ prakalpayet |
bāhyarekhā tu jaṅghā ca himavatsadṛśī smṛtā || 192 ||
[Analyze grammar]
kailāso'yamiti khyātaḥ kartavyaḥ śūlapāṇaye |
kailāsaḥ ||
etasyaiva yadā bhadra mucchritaṃ siṃhakarṇakaiḥ || 193 ||
[Analyze grammar]
dve dve ca rathike tatra dīyate sumanorame |
śeṣaḥ śikharavistāraḥ pañcabhāgasamucchritaḥ || 194 ||
[Analyze grammar]
prāggrīvakāśca bhadre ṣu bhāgabhāgavinirgatāḥ |
vistāreṇa caturbhāgā dikṣu sarvāsvayaṃ vidhiḥ || 195 ||
[Analyze grammar]
vimānasadṛśī cāsya bāhyalekhā vidhīyate |
guṇairebhistadā yuktaḥ prāsādaḥ pṛthivījayaḥ || 196 ||
[Analyze grammar]
pṛthivījayaḥ |
bhakte ṣoḍaśabhiḥ kṣetre caturaśre samantataḥ |
garbho'ṣṭavargaḥ syāttasya madhye bhittirdvibhāgikā || 197 ||
[Analyze grammar]
bhramaṇaṃ bāhyabhittiśca tatsame eva kīrtite |
karṇeṣu rathikā kāryā salilāntarabhūṣitā || 198 ||
[Analyze grammar]
tattulyāyāmavistārā rathikāḥ syustathāparāḥ |
tadvattṛtīyarathikā bhadraṃ catuṣpadāyatam || 199 ||
[Analyze grammar]
vistārārdhena niṣkrāntaṃ kṣobhayedvardhamānataḥ |
varaṇḍyantarapatre ca sārdhe bhāgena kārayet || 200 ||
[Analyze grammar]
uparyupari bhāgān hi hīnāḥ syuḥ kramaśobhavaḥ |
bhadre rathikayormadhye siṃhakarṇo vidhīyate || 201 ||
[Analyze grammar]
etasya cocchrayo bhāgaiḥ pañcabhiḥ parikīrtitaḥ |
pārśvasthe siṃhakarṇastharathike ye niveśate || 202 ||
[Analyze grammar]
tayorupari ṣaḍbhāgaṃ vistṛtaṃ śikharaṃ bhavet |
vidheyamucchrayeṇaitattribhāgān saptāthavādhikān || 203 ||
[Analyze grammar]
pakṣayorubhayostasya rathike tadūrdhvataḥ |
siṃhaṃ niveśayeddikṣu nikhilāsvapyayaṃ vidhiḥ || 204 ||
[Analyze grammar]
mūlakarṇe tataścārdhaṃ śikharaṃ daśavistṛtam |
ekādaśocchritaṃ kāryaṃ kramavṛttyā manoramam || 205 ||
[Analyze grammar]
caturguṇena sūtreṇa veṇukośaṃ tato likhet |
pūrvoktā sātaraṃbhāgeramuṣyā vibhajettribhiḥ || 206 ||
[Analyze grammar]
grīvārdhabhāgamutsedhādaṇḍakaṃ bhāgamucchritam |
padmaśīrṣaṃ tathārdhena kalaśaścāṃśakodayaḥ || 207 ||
[Analyze grammar]
devānāmālayaḥ sa syādindra nīlo'yamīritaḥ |
indra nīlaḥ |
etasyaiva yadordhvasthaṃ śikharaṃ kriyate'nyathā || 208 ||
[Analyze grammar]
caturthī rathikā cāsya dīyate'timanoramā |
pūrvoktena vidhānena pādaṃ vi---varjitā || 209 ||
[Analyze grammar]
śikharasyāṣṭavistāro nava bhāgāstathocchrayaḥ |
indra nīlasya sadṛśaṃ śeṣamanyadvidhīyate || 210 ||
[Analyze grammar]
mahānīlo'yamākhyātaḥ prāsādastridaśālayaḥ |
mahānīlaḥ ||
indra nīlasya saṃsthāne diksūtreṣu samantataḥ || 211 ||
[Analyze grammar]
sarvatobhadra śikharaṃ hitvāniveśayet |
vidhireṣa samastāsu kakupsu pravidhīyate || 212 ||
[Analyze grammar]
bhadre ṣu vardhamānasya vinyāsaṃ parivarjayet |
vyāsocchritaiḥ siṃhakarṇairbhadra masya vibhūṣayet || 213 ||
[Analyze grammar]
mahānīlasya sadṛśaṃ sarvamasya prakalpayet |
indra gopanibhākāraḥ prāsādo bhūdharaḥ smṛtaḥ || 214 ||
[Analyze grammar]
sureśvarasya kartavyo nānyeṣāṃ kathamapyasau |
bhūdharaḥ |
bhūdharasya tu saṃsthāne tadrū pe samavasthite || 215 ||
[Analyze grammar]
bhadre bhadre punaḥ prājño vardhamānaṃ niveśayet |
caturbhāgamitavyāsaṃ sārdhacatuḥsamucchritam || 216 ||
[Analyze grammar]
ratnakūṭaḥ samākhyātaḥ prāsādaḥ śrīpaterayam |
ratnakūṭaḥ |
caturaśrīkṛte kṣetre viṃśatyā bhājiteṃ'śakaiḥ || 217 ||
[Analyze grammar]
kuryādvibhāgavistārā rathikāḥ pañca karṇagāḥ |
pañcopari punaḥ pañca dadyādekāṃ tadūrdhvataḥ || 218 ||
[Analyze grammar]
prathamā bhūmikā cāsya kāryā bhāgatrayocchritā |
pādapādavihīnāstu krameṇāparabhūmayaḥ || 219 ||
[Analyze grammar]
bhadra karṇāntarasthe dve rathike ye tadūrdhvataḥ |
śikharaṃ daśavistāraṃ kuryātsārdhadaśocchritam || 220 ||
[Analyze grammar]
mūlakarṇānusāreṇa śikharaṃ tatra yadbhavet |
tasya dvādaśavistāraṃ trayodaśasamucchritam || 221 ||
[Analyze grammar]
bhadraṃ vibhūṣayetpatraiḥ siṃhakarṇairmanoramaiḥ |
pañcavyāsena sūtreṇa vetrakośaṃ samālikhet || 222 ||
[Analyze grammar]
skandhakośāntaraṃ cāsya tribhirbhāgairvibhājayet |
padmaśīrṣaṃ tathā grīvāṃ sārdhabhāgena kārayet || 223 ||
[Analyze grammar]
kuryādbhāgena bhāgena kumbhaṃ cāmalasārakam |
navabhāgocchritāṃ jaṅghāṃ tadardhakharapiṇḍakām || 224 ||
[Analyze grammar]
varaṇḍyantarapatraṃ ca kuryādbhāgadvayena ca |
vaidūryo'yaṃ samākhyātaḥ prāsādo dānavadviṣaḥ || 225 ||
[Analyze grammar]
vaiḍūryaḥ |
etasyaiva yadā bhadre bhadre syādvardhamānakaḥ |
padmarāgastathaiva syādkāryo'yaṃ padmarāgataḥ || 226 ||
[Analyze grammar]
padmarāgaḥ ||
padmarāgasya bhadre ṣu vardhamānaṃ vivarjayet |
bhadra sya pārśvadvitaye pradadyādra thikādvayam || 227 ||
[Analyze grammar]
vyāsocchrāyaiśca bhadrā ṇi siṃhakarṇairvibhūṣayet |
yadanyadasya tatsarvaṃ padmarāgasamaṃ bhavet || 228 ||
[Analyze grammar]
vajrako'yaṃ samākhāto vidheyastripuradviṣaḥ |
vajrakaḥ ||
vajrakasyaiva bhadre ṣu pūrvavadra thikāsthitau || 229 ||
[Analyze grammar]
ṣaḍbhāgavistṛtaṃ tatra śikharaṃ viniveśayet |
saptabhāgasamutsedhaṃ dikṣu sarvāsvayaṃ vidhiḥ || 230 ||
[Analyze grammar]
mukuṭojjvala ityuktaḥ prāsādo'yaṃ surālayaḥ |
mukuṭojjvalaḥ ||
asyaiva tu yadā sthāne bhadre bhadre caturdiśam || 231 ||
[Analyze grammar]
siṃhakarṇaṃ parityajya vardhamāno vidhīyate |
ūrdhvābhavatṛtīyāyāḥ saptocchrāyaṣaḍāyatāḥ || 232 ||
[Analyze grammar]
airāvato'yaṃ kartavyaḥ prāsādastridaśesatiḥ |
airāvataḥ ||
airāvatasya saṃsthāne prāsāde pūrvavatsthite || 233 ||
[Analyze grammar]
vardhamānaṃ vihāyordhve yadā siṃho niveśyate |
śikharāṇi ca catvāri dikṣu sarvāsu varjayet || 234 ||
[Analyze grammar]
kṣetrāyārvistāraṃ garbhaveśma niveśayet |
caturbhāgāyataṃ bhadraṃ nirgameṇa vibhājitam || 235 ||
[Analyze grammar]
bhadra trayaṃ prayuñjīta bhittibhāgena veṣṭitam |
dvārocchrayaṃ savistārādvarārdhena samucchrayaḥ || 236 ||
[Analyze grammar]
gavākṣāstatra kartavyo yathā dvāraṃ laṅghyate |
madhye catuṣkikā kāryā dvibhāgāyāmavistṛtā || 237 ||
[Analyze grammar]
prāsādo rājasaṃso'yaṃ brahmādīnāṃ praśasyate |
rājahaṃsaḥ ||
rājahaṃsasya saṃsthāne tṛtīye rathikopari || 238 ||
[Analyze grammar]
yadāraśikharaṃ saptasamucchrāyaṃ ṣaḍāyatam |
syāttadā garuḍo nāma garuḍadhvajavallabhaḥ || 239 ||
[Analyze grammar]
prāsādaḥ sarva --- kārayitustathā |
garuḍaḥ ||
asyaiva mūlaśikharaṃ tyaktvā bhāgadvayonmitam || 240 ||
[Analyze grammar]
kriyante rathikāḥ pūrṇe tadūrdhvaṃ mūlamañjarī |
kriyate dvādaśocchrāye daśabhāgāyatā yadā || 241 ||
[Analyze grammar]
tadā syādvṛṣabhau nāma vṛṣabhadhvajavallabhaḥ |
vṛṣabhaḥ ||
satārdhahastavistāraṃ jyeṣṭhaṃ meruṃ prakalpayet || 242 ||
[Analyze grammar]
madhyame hastasaṃkhyā syāt ṣaṭdvikālādhikaḥ |
daśatrigutiā saṃkhyā proktā kanīyasi || 243 ||
[Analyze grammar]
caturaśrīkṛte kṣetre bhāgaviṃśati bhājite |
vistārārdhaṃ bhavedgarbhaṃgṛhaṃ bhittyā samanvitam || 244 ||
[Analyze grammar]
bhāgapramitavistārā garbhabhittirvidhīyate |
sārdhadvibhāgānyā bhittistadvadevāndhakārikā || 245 ||
[Analyze grammar]
dvibhāgā rathikā kāryā karṇe karṇe vijānatā |
caturbhāgā rathā bhadre ṣvetadardhena nirgatā || 246 ||
[Analyze grammar]
bhadra karṇāntayoḥ kāryā yadāṣṭāṃśajalāntaram |
bhadrā ṇāṃ rathikāḥ kāryāḥ pārśvayorubhayostathā || 247 ||
[Analyze grammar]
rathikānāṃ ca sarvāsāṃ svabhadraṃ vistarārdhataḥ |
śṛṅgaṃ bhadraṃ yathaivaikaṃ tathā sarvāṇi kārayet || 248 ||
[Analyze grammar]
diksūtreṣu sarveṣu vardhamānaṃ niveśayet |
aṣṭabhāgocchritā jaṅghā khurapiṇḍaṃ tadardhataḥ || 249 ||
[Analyze grammar]
ye khalāntarapatre ca syātāṃ bhāgadvayodgate |
prathamā rathikāstatra trayocchritāḥ || 250 ||
[Analyze grammar]
padapādavihīnāḥ syuḥ krameṇoparibhūmayaḥ |
diksūtreṣu sakarṇeṣu kriyā prāgvadvidhīyate || 251 ||
[Analyze grammar]
śikharaṃ daśavistāraṃ bhāgairdvā daśakocchritam |
caturguṇena sūtreṇa veṇukośaṃ samālikhet || 252 ||
[Analyze grammar]
skandhakośāntaraṃ cāsya tribhirbhāgairvibhājayet |
grīvā ca padmaśīrṣaṃ ca tāvadbhāgārdhamucchrayāt || 253 ||
[Analyze grammar]
bhāgamāmālasāraṃ syāt kalaśo bhāgameva ca |
sātaśṛṅgāvṛto merurayaṃ prāsāda īritaḥ || 254 ||
[Analyze grammar]
pradakṣiṇīkṛte tasyā tatpuṇyaṃ kanakādri ṇā |
śaileṣṭakāmaye tatsyātkṛte'sminnadhikaṃ tataḥ || 255 ||
[Analyze grammar]
meruḥ ||
nandiśālasya saṃsthāne tadrū pe samavasthite |
dvitīyā rathikā kāryā bhāgadvayavinirgatā || 256 ||
[Analyze grammar]
śeṣo bhadra sya vistāraḥ svavistāro'rdhanirgataḥ |
aṣṭāṃśāyāmavistāraḥ svavistārordhanirgataḥ || 257 ||
[Analyze grammar]
aṣṭāṃśāyāmavistāraḥ śālā syātpurataḥ punaḥ |
tasyā madhye bhavedgarbho dvibhāgāyāmavistaraḥ || 258 ||
[Analyze grammar]
garbhabhittirbhaveccāsya bhāgenaikena nirgatā |
bāhyabhittistathaiva syāttatsamā cāndhakārikā || 259 ||
[Analyze grammar]
dvibhāgā rathikāstasya salilāntarabhūṣitāḥ |
śeṣo bhadra sya vistāro bhāgenaikena nirgamaḥ || 260 ||
[Analyze grammar]
gaṅghotsedhaṃ pīṭhaṃ ca vidadhyānnandisāravat |
rathikāstatra kartavyāḥ karṇa bhāgatrayocchritāḥ || 261 ||
[Analyze grammar]
ṣaḍaṃśān vistṛtaḥ kuryācchikharaṃ saptacocchritam |
kāryā kesarivaccāsya rekhā sāmalasārikā || 262 ||
[Analyze grammar]
ebhirguṇairyutaṃ cainaṃ pārśvayorapi yojayet |
prāsādo'yaṃ latākhyaḥ syātkartavyo dānavadviṣaḥ || 263 ||
[Analyze grammar]
latākhyaḥ ||
agretanaṃ yadā paścānnyasyeta sariṇaṃ tadā |
bhavettripuṣkarākhyo'yaṃ prāsādastridaśālayaḥ || 264 ||
[Analyze grammar]
tripuṣkarākhyaḥ ||
nandiśālasya sarvāsu dikṣuyaṃ kesarī yadā |
syāttadā pañcavaktro'sau vidheyaḥ padmajanmanaḥ || 265 ||
[Analyze grammar]
pañcavaktraḥ ||
yadā ca pañcavaktrasya madhye garbhā na dīyate |
bāhyalekhādikaṃ prāgvaddikṣu sarvāsu kalpate || 266 ||
[Analyze grammar]
catuḥstambhasamā kāryā madhye cāsya catuṣkikā |
vitānaṃ copari nyasyenmadhyatastasya bhūṣaṇam || 267 ||
[Analyze grammar]
haro hiraṇyagarbhaśca harirdinakarastathā |
ete caturmukhe sthāpyā nāpareṣāṃ bhavatyayam || 268 ||
[Analyze grammar]
caturmukhaḥ ||
catuḥṣaṣṭikare kuryātkṣetre mānaikaviṃśatiḥ |
saptavargapado garbho bhittyā saha vidhīyate || 269 ||
[Analyze grammar]
syādgarbhabhittirbhāgena bhāgenaivāndhakārikā |
ṣaḍbhāgaṃ karṇavistāraṃ daśadhā pravibhājayet || 270 ||
[Analyze grammar]
ṣaḍbhirbhāgairbhavedasya garbho bhittyā samanvitaḥ |
bāhyā bhittirbhavedbhāgādbhāgaścaivāndhakārikā || 271 ||
[Analyze grammar]
dvibhāgaṃ karṇavaipulyamudakāntarabhūṣitam |
śeṣo bhadra sya vistāraścaturthāṃśavinirgataḥ || 272 ||
[Analyze grammar]
kṣobhayedardhabhāge tu tadardhena jalāntaram |
mattavāraṇakairvidyātstambhairupari śobhitāḥ || 273 ||
[Analyze grammar]
rathikaikā tribhāgena punaḥ sārdhadvibhāgikā |
tāsāṃ parasparakṣepo bhāgo bhāgo vidhīyate || 274 ||
[Analyze grammar]
śeṣaṃ śikharavistāraḥ sārdhaṣaṭkaṃ taducchrayaḥ |
pṛthaksūtraistriguṇitairveṇukośaṃ samālikhet || 275 ||
[Analyze grammar]
skandhakośāntaraṃ bhāgaiścaturbhistasya bhājayet |
grīvārdhabhāgamutsedho bhāgenāmalasārakam || 276 ||
[Analyze grammar]
padmaśīrṣastathā bhāgaṃ kalaśo bhāgasaṃmitaḥ |
ardhabhāgasamotsedhaṃ kārayedbījapūrakam || 277 ||
[Analyze grammar]
sarvakarṇeṣu kartavyāḥ kriyāścaivaṃ vicakṣaṇaiḥ |
diksūtrabāhyabhāgeṣu valabhīṃ saṃnniveśayet || 278 ||
[Analyze grammar]
nirgame pañcabhāgaḥ syāttiryakprakṣiptabhāgikāḥ |
asyā dvibhāgiko garbho madhye bhāgatrayocchritaḥ || 279 ||
[Analyze grammar]
bhagārdhabhāgaṃ bhittiḥ syāttatsamā cāndhakārikā |
tasyāścāgre vidhātavyaḥ ṣaḍdārukasamanvitam || 280 ||
[Analyze grammar]
ekaikāṃ rathikāṃ sārdhabhāgāṃ karṇeṣu yojayet |
śeṣaṃ bhadra sya vistāro bhāgaḥ syādasya nirgamaḥ || 281 ||
[Analyze grammar]
evaṃ bhadraṃ vibhāgaṃ syātstambhadvayasamanvitam |
valabhāvartayormadhye bhāgamekaṃ ca vistṛtam || 282 ||
[Analyze grammar]
tatrodakāntaraṃ kuryādgaṇadvaravibhūṣitam |
navabhāgocchritā jaṅghā pīṭhamasya tadardhataḥ || 283 ||
[Analyze grammar]
mekhalāntarapatre ca kuryādbhāgadvayonmite |
rathikā syāddvibhāgā ca tataḥ sārdhaikabhāgikā || 284 ||
[Analyze grammar]
śeṣaṃ śikharavistāraḥ pañcāṃśaṃ śikharocchrayaḥ |
uparyupari kartavyaṃ sarvatobhadra kadvayam || 285 ||
[Analyze grammar]
dve dve ca sarvatobhadre karṇe karṇe niveśayet |
dikasūtreṣu samasteṣu kriyāmevaṃ prakalpayet || 286 ||
[Analyze grammar]
vistāra śikharasyāṣṭau bhāgātsyārdhasamucchrayaḥ |
pañcavyāsena sūtreṇa --- || 287 ||
[Analyze grammar]
veṇukośāntaraṃ cāsya tribhirbhāgairvibhājayet |
grīvā ca padmaśīrṣaṃ ca bhāgena syādidaṃ dvayam || 288 ||
[Analyze grammar]
pratyekaṃ bhāgikau kāryau kalaśāmalasārakau |
tavātmako'yaṃ kathitaḥ prāsādastridaśālayaḥ || 289 ||
[Analyze grammar]
navātmakaḥ ||
vinyaseddīśamaiśānyāmāgneyyāṃ puruṣottamam |
brahmāṇaṃ vāyudigbhāge nairṛte ca divākaram || 290 ||
[Analyze grammar]
madhyagarbhe śivaḥ sthāpyaḥ prācyāmapi purandaraḥ |
dharmoyamāṃ pratīcyāṃ ca varuṇaḥ soma uttare || 291 ||
[Analyze grammar]
śaktisampannaḥ pūrvāyatanasannidhau |
prāsādaṃ kārayedyatnāttadādyaṃ naiva pīḍayet || 292 ||
[Analyze grammar]
utkṛṣṭamapakṛṣṭaṃ vā yatra sthāne niveśayet |
prāsādaṃ tatra karmāṇi yāni tānyabhidadhmahe || 293 ||
[Analyze grammar]
sammukhaṃ naiva kurvīta hīnaṃ vā yadi vādhikam |
vedabhāgāstaṃ tava saśritastaṃsyā syātprāsādo'tivigarhitaḥ || 294 ||
[Analyze grammar]
anyonyaṃ dakṣiṇe vedho hīna ityabhidhīyate |
vedhabhāgāmṛte mṛtyuṃ hīne hāniṃ vinirdiśet || 295 ||
[Analyze grammar]
haro hiraṇyagarbhaśca harirdinakarastathā |
ete devāḥ samākhyātāḥ parasparavirodhinaḥ || 296 ||
[Analyze grammar]
etā na dakṣiṇāpārśve sthāpayetpuramāśritān |
vāmato nānyadevānāṃ nāpi hīnālayeṣu ca || 297 ||
[Analyze grammar]
naiteṣāṃ dakṣiṇe kuryādanyeṣāmapi cālayam |
hīnaṃ vā yadi vāhīnaṃ yadīcchecchriya ātmanaḥ || 298 ||
[Analyze grammar]
teṣāmuttarato nūnaṃ yadi ccheddevatālayam |
prāsādapadamānena navaṣaṭtriṃśadāntare || 299 ||
[Analyze grammar]
prāsādaṃ kārayedanyaṃ marmavedhavivarjitān |
purataḥ pṛṣṭhato vāpi pārśvayorubhayorapi || 300 ||
[Analyze grammar]
mahāmarmāṇi catvāri kuryādyattāghatottare |
kṣaṇamadhyeṣu sarveṣu dra vyamekaṃ na dāpayet || 301 ||
[Analyze grammar]
tadā yugma --- vedhamarma vivarjayet |
kṣaṇamadhye yadā dra vyamekaṃ mohātpradīyate || 302 ||
[Analyze grammar]
kartṛkārakayoḥ pīḍā bhavetpūjā na tādṛśī |
tasmātsarvaprayatnena sthapatiḥ kārako'pi ca || 303 ||
[Analyze grammar]
marmāṇi varjayedyatnātprāsādasya samīpataḥ |
atha marmaviyukto yaḥ prāsādaṃ kartumicchati || 304 ||
[Analyze grammar]
prāsādataḥ sadā tena vidheyaṃ mahadantaram |
prāsādāṃ tuttaraṃ kavaḥ kāryaṃ phalapuṣpairvibhūṣitam || 305 ||
[Analyze grammar]
ya etairlakṣaṇairyuktaṃ kārayeddevatālayam |
dhanadhānyamavāpnoti modate sukhameva ca || 306 ||
[Analyze grammar]
haro hiraṇyagarbhaśca harirdinakaro'pi ca |
ete devāḥ samākhyātā devanāmapi pūjitāḥ || 307 ||
[Analyze grammar]
pṛthaktvena ca kartavyā ekarūpasamanvitāḥ |
aṣṭabāhuścaturvaktraḥ kuṇḍalī mukuṭojjvalaḥ || 308 ||
[Analyze grammar]
hārakeyūrasaṃyukto ratnamālopaśobhitaḥ |
ṛṣyāgatapuraḥ kāryaḥ padmahasto divākaraḥ || 309 ||
[Analyze grammar]
śaṅkhacakradharo devo vāme ca madhusūdanaḥ |
kaṇṭhābharaṇasaṃyukto mūrdhā ca mukuṭojjvalaḥ || 310 ||
[Analyze grammar]
brahmā paścimataḥ kāryo bṛhajjaṭharamaṇḍalaḥ |
kuṇḍikāmakṣasūtraṃ ca dadhatkūrcavibhūṣitaḥ || 311 ||
[Analyze grammar]
prāsādā rucakādayo'tra lalitāḥ prāgviṃśatiḥ pañcayuk |
tāvantaśca tato'nu kesarimukhāḥ sandhārakāḥ kīrtitāḥ |
miśrākhyā nava pañca cānukathitāstadvannigūḍhākhyayā |
ṣaṣṭiḥ syāccaturanviteti viditā saiṣā bhavetsampade || 312 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Chapter 56: rucakādicatuṣṣaṣṭiprāsādaka
Samarangana Sutradhara of Bhojadeva
by Sudarshan Kumar Sharma (2007)
An Ancient Treatise on Architecture (In Two Volumes); With An Introduction, Sanskrit Text, Verse by Verse English Translation and Notes.
Buy now!
Samrangana Sutradhara: Treatise of Housing Architecture, Machines, Inconography and Dance
by Maharajdhiraj Shri Bhoj Dev (2011)
Sanskrit text with Hindi Transalation; Set of two volumes.
Buy now!