Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 1
pātu vastāṇḍavoḍḍīnagaṇḍasindūramaṇḍanaḥ |
vāntābhipītapratyūhapratāpa iva vighnajit || 1 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tasminnṛṣabhake parvate tasya tiṣṭhataḥ |
naravāhanadattasya sabhāryasya samantriṇaḥ || 2 ||
[Analyze grammar]
prāpya vidyādharādhīśacakravartiśriyaṃ parām |
bhuñjānasyāyayau puṣṇansukhāni madhurekadā || 3 ||
[Analyze grammar]
prasasāda cirāccāru candrikā mṛgalakṣmaṇaḥ |
navīnaśādvalāśliṣṭā sasvedābhūdvasuṃdharāḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
āsannāliṅgyamānāś ca muhurmalayamārutaiḥ |
kampākulāḥ kaṇṭakitāḥ sarasā vānarājayaḥ || 5 ||
[Analyze grammar]
puṣpacāpapratīhāraścūtayaṣṭiṃ bilokayan |
kvaṇanmānavatīmānaṃ niṣiṣedheva kokilaḥ || 6 ||
[Analyze grammar]
niṣpetuḥ pupavallībhyaḥ saśabdā bhṛṅgarājayaḥ |
māravīradhanurmuktā iva nārācapaṅktayaḥ || 7 ||
[Analyze grammar]
evaṃ madhupravṛttiṃ tāṃ tadā vīkṣya vyajijñapan |
naravāhanadattaṃ taṃ sacivā gomukhādayaḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
deva paśyānya evāyaṃ jātaḥ puṣpamayo 'dhunā |
ṛṣabhādrirmadhūtphullakānanālīnirantaraḥ || 9 ||
[Analyze grammar]
anyonyaghaṭṭitaiḥ puṣpaiḥ kāṃsyatālavatīriva |
saṃgītā iva bhṛṅgīnāṃ virutair vātavepitāḥ || 10 ||
[Analyze grammar]
vasantasajjitodyānamanmathāsthānagāminīḥ |
vilokaya latā rājan parāgapaṭamālinīḥ || 11 ||
[Analyze grammar]
alimālāślathajyeyaṃ dṛśyatāṃ cūtamañjarī |
viśrāntasya jagajjitvā kāmasyeva dhanurlatā || 12 ||
[Analyze grammar]
tad atra rucirodyāne deva mandākinītaṭe |
madhūtsavamimaṃ tāvadehi gatvopabhuñjmahe || 13 ||
[Analyze grammar]
ity uktaḥ sacivaiḥ so 'tha sāvarodhavadhūjanaḥ |
naravāhanadattas tadyayau mandākinītaṭam || 14 ||
[Analyze grammar]
tatra cikrīḍa codyāne nānāvihaganādite |
elālavaṅgabakulāśokamandāramaṇḍite || 15 ||
[Analyze grammar]
upaviṣṭaś ca vipule candrakāntaśilātale |
pārśve kṛtvā mahādevīṃ vāme madanamañcukām || 16 ||
[Analyze grammar]
anyāvarodhasahitastaistair vidyādhareśvaraiḥ |
caṇḍasiṃhāmitagatipramukhaiḥ parivāritaḥ || 17 ||
[Analyze grammar]
āpānaṃ sevamāno 'tra tās tāḥ kurvan kathās tathā |
vicārya tam ṛtuṃ samrāṭ sacivān svān uvāca saḥ || 18 ||
[Analyze grammar]
sukhasparśo mṛdurvāto dakṣiṇo vimalā diśaḥ |
puṣpitāni sugandhīni kānanāni pade pade || 19 ||
[Analyze grammar]
madhurāḥ kokilālāpāḥ pānalīlāsukhāni ca |
sukhaṃ kiṃ na madhau preyoviyogastvatra duḥsahaḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
anyasyāstāṃ tiraścām apy atra kaṣṭā viyogitā |
tathā ca virahaklāntāmetāṃ paśyata kokilām || 21 ||
[Analyze grammar]
eṣā hi naṣṭamanviṣya kūjantī suciraṃ priyam |
aprāpya taṃ sthitā cūte mṛtevālīya niḥsvanā || 22 ||
[Analyze grammar]
ity uktavantaṃ samrājaṃ mantrī taṃ gomukho 'bravīt |
satyaṃ kāle 'tra viraho duḥsahaḥ sarvadehinām || 23 ||
[Analyze grammar]
tathāhi deva śrāvasyāṃ yadvṛttaṃ vacmi tac chṛṇu |
tatraiko rājaputro 'bhūdgrāmabhugrājasevakaḥ || 24 ||
[Analyze grammar]
śūrasenābhidhānasya tasya mālavadeśajā |
anurūpā suṣeṇeti bhāryābhūjjīvitādhikā || 25 ||
[Analyze grammar]
sa jātu bhūpenāhūtaḥ kaṭakaṃ gantum udyataḥ |
śūraseno 'nurāgiṇyā jagade bhāryayā tayā || 26 ||
[Analyze grammar]
āryaputra na muktvā mām ekakāṃ gantum arhasi |
nahi śakṣyāmy ahaṃ sthātuṃ kṣaṇam atra tvayā vinā || 27 ||
[Analyze grammar]
evaṃ tayoktaḥ priyayā śūraseno jagāda tām |
rājāhūto na gacchāmi kathaṃ tanvi na vetsi kim || 28 ||
[Analyze grammar]
rājaputraḥ parāyattavṛttirasmi hi sevakaḥ |
tac chrutvā sāśrunayanā sā bhāryā tam abhāṣata || 29 ||
[Analyze grammar]
gantavyaṃ yadyavaśyaṃ te satsahiṣye kathaṃcana |
dinam apy anatikrāmannupaiṣyasi madhau yadi || 30 ||
[Analyze grammar]
śrutvaitatso 'py avādīttāmantato niścitaṃ priye |
tyaktvāpi kāryameṣyāmi caitrasya prathame 'hani || 31 ||
[Analyze grammar]
ity uktavān katham api priyayānumatas tayā |
rājñaḥ samīpaṃ kaṭakaṃ śūraseno jagāma saḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
tadbhāryāpyāśayā tasthau gaṇayantī dināni sā |
tadāgamāvadhimadhuprārambhadivasekṣiṇī || 33 ||
[Analyze grammar]
gateṣv atha dineṣvāgātsa madhūtsavavāsaraḥ |
manmathāhvānamantrābhavilasatkokiladhvaniḥ || 34 ||
[Analyze grammar]
śuśruve kusumāmodamādyanmadhukarāravaḥ |
kāmenāropyamāṇasya kārmukasyeva niḥsvanaḥ || 35 ||
[Analyze grammar]
so 'yaṃ madhūtsavaḥ prāpto dhruvamadyaiṣyati priyaḥ |
iti tasmindine tasya śūrasenasya sā vadhūḥ || 36 ||
[Analyze grammar]
vicintya vihitasnānā suṣeṇābhyarcitasmarā |
udvīkṣyamāṇā tanmārgaṃ tasthau racitamaṇḍanā || 37 ||
[Analyze grammar]
dinātyaye 'pi na yadā sa tasyāḥ patirāyayau |
tadā sā niśi nair āśyavidhurā samacintayat || 38 ||
[Analyze grammar]
mṛtyoḥ kālo 'yam āyāto na tvāyātaḥ patiḥ sa me |
parasevaikasaktānāṃ ko hi sneho nije jane || 39 ||
[Analyze grammar]
ityevaṃ cintayantyāś ca tasyāstadgatacetasaḥ |
niryayuḥ smaradāvāgnidahyamānā ivāsavaḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
tāvac ca bhūpātkatham apy ātmānaṃ pratimocya saḥ |
śūraseno 'natikrāmandinaṃ taddayitotsukaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
āruhya karabhaśreṣṭhamullaṅghyādhvānamāyatam |
āgataḥ paścime yāme rātreḥ prāpa nijaṃ gṛham || 42 ||
[Analyze grammar]
tatrāpaśyadgataprāṇāṃ priyāṃ tāṃ kṛtamaṇḍanām |
latāmutphullakusumāṃ vātenonmūlitāmiva || 43 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvaiva vihvalasyaitāṃ kurvato 'ṅke viniryayuḥ |
pralāpaiḥ saha tasyāpi prāṇā virahiṇaḥ kṣaṇāt || 44 ||
[Analyze grammar]
tathā vipannau dṛṣṭvā tau daṃpatī kuladevatā |
kṛpayā jīvayām āsa devī caṇḍī varapradā || 45 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pratyāgataprāṇau tataḥ prabhṛti tāvubhau |
dṛṣṭānurāgāv anyonyam aviyuktau babhūvatuḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
itthaṃ vasantasamaye malayānilavījitaḥ |
keṣāṃ na dehināṃ deva duḥsaho virahānalaḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
ityevaṃ gomukhenokte tad eva kila bhāvayan |
naravāhanadatto 'bhūt so 'kasmād vimanā iva || 48 ||
[Analyze grammar]
mahātmanāṃ vinā hetorduḥsthitaḥ susthito 'pi vā |
sūcayantyantarātmā hi puro bhāvi śubhāśubham || 49 ||
[Analyze grammar]
tato dine hy avasite samrāṭ saṃdhyām upāsya saḥ |
vāsaveśmani viśrāntaḥ praviśya śayanīyake || 50 ||
[Analyze grammar]
svapne niśavasāne svaṃ pitaraṃ kṛṣṇayā striyā |
ākṛṣya dakṣiṇāmāśāṃ nīyamānamavaikṣata || 51 ||
[Analyze grammar]
taddṛṣṭvaiva prabuddhaḥ saṃstātasyāniṣṭaśaṅkayā |
dhyātām upasthitāṃ vidyāṃ prajñaptiṃ nāma pṛṣṭavān || 52 ||
[Analyze grammar]
brūhi tātasya vṛttānto vatsarājasya ko mama |
tannimittaṃ hi duḥsvapnadarśanādasmi śaṅkitaḥ || 53 ||
[Analyze grammar]
ity uktā tena vidyā sā rūpiṇī tam abhāṣata |
śṛṇu yadvatsarājasya vṛttaṃ deva pitustava || 54 ||
[Analyze grammar]
sa kauśāmbīsthito 'kasmādujjayinyāḥ samāgatāt |
dūtāccaṇḍamahāsenaṃ vipannamaśṛṇonnṛpam || 55 ||
[Analyze grammar]
tasyāṅgāravatīṃ devīṃ kṛtānugamanāṃ tathā |
tasmādeva sa śuśrāva mohādbhūmau papāta ca || 56 ||
[Analyze grammar]
labdhasaṃjñaś ciraṃ caitau samaṃ vāsavadattayā |
devyā śuśoca śvaśurau svargatau saparicchadaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
bhaṅgure 'smin bhave kasya sthiratā sa ca bhūpatiḥ |
aśocyo yasya jāmātā bhavān gopālakaḥ sutaḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaś ca dauhitra iti mantribhiḥ |
prabodhyotthāpitaḥ so 'tha dadau śvaśurayor jalam || 59 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śvaśūryaṃ śokārtaṃ snehāt pārśvasthitaṃ tadā |
gopālakaṃ sa vatseśo vāṣpakaṇṭho 'bhyabhāṣata || 60 ||
[Analyze grammar]
uttiṣṭhojjayinīṃ gaccha rājyaṃ pālaya paitṛkam |
pratīkṣante prajā hi tvāmiti dūtamukhāc chrutam || 61 ||
[Analyze grammar]
tac chrutvā sa rudanvatsarājaṃ gopālako 'bravīt |
na deva gantuṃ śaknomi tyaktvā tvāṃ bhaginīṃ tathā || 62 ||
[Analyze grammar]
na cotsahe tātaśūnyāṃ svapurīṃ draṣṭum apy aham |
tatpālako 'nujo me 'tra rājāstu madanujñayā || 63 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vadanyadā naicchadrājyaṃ gopālakastadā |
senāpatiṃ rumaṇvantaṃ visṛjyojjayinīṃ purīm || 64 ||
[Analyze grammar]
vatseśvaraḥ kaniṣṭhaṃ taṃ śvaśuryaṃ pālakābhidham |
dattābhyanujñaṃ jyeṣṭhena tasyāṃ rājye bhyaṣecayat || 65 ||
[Analyze grammar]
ālokya cāsthiraṃ sarvaṃ virakto viṣayeṣu saḥ |
yaugandharāyaṇādibhyaḥ sacivebhyo 'bravīdidam || 66 ||
[Analyze grammar]
asāre 'smin bhave tāvadbhāvāḥ paryantanīrasāḥ |
kṛtaṃ ca rājyamasmābhir bhuktā bhogā jitā dviṣaḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
vidyādharādhirājatvaṃ prāpto dṛṣṭaḥ sutas tathā |
idānīṃ ca vayo 'tītamasmākaṃ bāndhavaiḥ saha || 68 ||
[Analyze grammar]
mṛtyave dātumāttāś ca keśeṣu jarasā vayam |
klībarājyamivākrāntaṃ śarīraṃ valibhiś ca naḥ || 69 ||
[Analyze grammar]
tasmātkālaṃjaragirau gatvā dehamaśāśvatam |
tyaktvemaṃ sādhayāmyatra yathoktaṃ śāśvataṃ padam || 70 ||
[Analyze grammar]
ity uktāstena sacivā rājñā sarve vicārya tat |
devī vāsavadattā ca samacittāstamabruvan || 71 ||
[Analyze grammar]
yathābhir ucitaṃ deva bhavatastvatprasādataḥ |
vayam apy upayāsyāmaḥ paratrāpyuttamāṃ gatim || 72 ||
[Analyze grammar]
ity ātmatulyair uktas taiḥ sa rājā kṛtaniścayaḥ |
gopālakaṃ taṃ tatrasthaṃ śvaśuryaṃ dhuryam abhyadhāt || 73 ||
[Analyze grammar]
naravāhanadattaś ca tvaṃ ca tulyau sutau mama |
tadetāṃ rakṣa kauśāmbīṃ rājya tubhyaṃ mayārpitam || 74 ||
[Analyze grammar]
evaṃ vatseśvareṇoktastaṃ sa gopālako 'bravīt |
yuṣmākaṃ yā gatiḥ sā me nāhaṃ vastyaktumutsahe || 75 ||
[Analyze grammar]
etadevānubandhena sa jalpansvasṛvatsalaḥ |
vatsarājena jagade kopaṃ kṛtvaiva kṛtrimam || 76 ||
[Analyze grammar]
adyaiva tvamanāyatto jāto mithyānuvṛtta me |
khapadāc cyavamānasya kasyājñāṃ ko hi manyate || 77 ||
[Analyze grammar]
ity ukto 'vāṅmukho rājñā rūkṣaṃ gopālako rudan |
vanāya kṛtabuddhiḥ sansaṃpratyatra nyavartata || 78 ||
[Analyze grammar]
tato rājā gajārūḍho devyāvāsavadattayā |
padāvatyā ca sahitaḥ sa pratasthe samantrikaḥ || 79 ||
[Analyze grammar]
kauśāmbyā nirgataṃ tasyāḥ sākrandāḥ sāśrudurdināḥ |
sayoṣidbālavṛddhāś ca paurāstamanu niryayuḥ || 80 ||
[Analyze grammar]
gopālako vaḥ pāteti tānāśvāsya kathaṃcana |
nivartya ca sa vatseśaḥ prāyātkālaṃjaraṃ girim || 81 ||
[Analyze grammar]
prāpya taṃ ca samāruhya praṇamya ca vṛṣadhvajam |
sarvakālapriyāṃ vīṇāṃ kṛtvā ghoṣavatīṃ kare || 82 ||
[Analyze grammar]
pārśvagābhyāṃ sa devībhyāmanvito mantribhiḥ saha |
yaugandharāyaṇādyaistaiḥ patito 'bhūtprapātataḥ || 83 ||
[Analyze grammar]
patanneva vimānena bhāsvareṇa sa bhūpatiḥ |
āgatenānugaiḥ sārdhaṃ dyotamāno divaṃ gataḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
etadvidyāmukhāc chrutvā hā tātetyabhidhāya saḥ |
naravāhanadatto 'tra papāta bhuvi mūrcchitaḥ || 85 ||
[Analyze grammar]
labdhasaṃjñaś ca pitaraṃ mātaraṃ pitṛmantriṇaḥ |
anvaśocannijāmātyaiḥ pramītapitṛkaiḥ saha || 86 ||
[Analyze grammar]
svarūpajño 'pi saṃsārasyaitasya kṣaṇabhaṅginaḥ |
indrajālopamānasya kathaṃ devi vimuhyasi || 87 ||
[Analyze grammar]
anuśocasi cāśocyān kṛtakṛtyān pitṝn katham |
yeṣāṃ vidyādharendraikacakravartī bhavān sutaḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
iti vidyādharādhīśair dhanavatyā ca bodhitaḥ |
sa pitṛbhyo jalaṃ dattvā vidyāṃ papraccha tāṃ punaḥ || 89 ||
[Analyze grammar]
mātulo me sa gopālaḥ kvāste kimakaroditi |
tato vidyāpi sā bhūyaḥ samrājaṃ tam abhāṣata || 90 ||
[Analyze grammar]
gate mahāpathagiriṃ vatsarāje 'nuśocya tam |
bhaginīṃ cādhruvaṃ matvā sarvaṃ sthitvā bahiḥ puraḥ || 91 ||
[Analyze grammar]
ujjayinyāstamānāyya bhrātaraṃ pālakaṃ ca saḥ |
prādādgopālakastasmai kauśāmbīrājyam apy adaḥ || 92 ||
[Analyze grammar]
rājyadvayasthe tasmiṃś ca so 'nuje 'tha tapovanam |
vair āgyeṇāsitagiriṃ prayātaḥ kaśyapāśramam || 93 ||
[Analyze grammar]
tatra valkalamādāya tapasyanmunimadhyagaḥ |
mātulastiṣṭhati sa te deva gopālako 'dhunā || 94 ||
[Analyze grammar]
śrutvaitaddraṣṭumutkastaṃ mātulaṃ saparicchadaḥ |
naravāhanadatto 'gādvimānenāsitācalam || 95 ||
[Analyze grammar]
tatrāvatīrya gaganādvṛto vidyādhareśvaraiḥ |
apaśyadāśramapadaṃ sa muneḥ kaśyapasya tat || 96 ||
[Analyze grammar]
saprekṣitamivānekakṛṣṇasāramṛgabhramaiḥ |
sasvāgatācāram iva kvaṇitena patattriṇām || 97 ||
[Analyze grammar]
juhvatām agnihotrāṇi dhūmarājisamudgamaiḥ |
pradarśayadivārohamārgaṃ divi tapasvinām || 98 ||
[Analyze grammar]
bahubhūdharanāgendramāśritaṃ kapilotkaraiḥ |
apūrvam iva pātālamūrdhvavarti vitāmasam || 99 ||
[Analyze grammar]
tatra madhye jaṭālaṃ taṃ taruvalkalavāsasam |
mūrtaṃ śamamivādrākṣīnmātulaṃ munibhir vṛtam || 100 ||
[Analyze grammar]
so 'pi gopālako dṛṣṭvā bhāgineyam upāgatam |
utthāyāśliṣya cāṅge taṃ cakārodaśrulocanaḥ || 101 ||
[Analyze grammar]
athobhau tau navībhūtaśokau bandhūnaśocatām |
svajanālokavāteddho duḥkhāgniḥ kaṃ na tāpayet || 102 ||
[Analyze grammar]
tadduḥkhadarśanārteṣu tiryakṣvapyatra tau tataḥ |
upetyāśvāsayāmāsurmunayaḥ kaśyapādayaḥ || 103 ||
[Analyze grammar]
atha tasminnahani gate prātargopālakaṃ sa taṃ samrāṭ |
ehi madaiśvarye tvaṃ nivasetyabhyarthayāmāsa || 104 ||
[Analyze grammar]
gopālako 'pi tam uvāca sa kiṃ na vatsa paryāptam evamamunā tava darśanena |
snehas tavāsti mayi cet tad ihaiva varṣākālaṃ samāgatam imaṃ nivasāśrame tvam || 105 ||
[Analyze grammar]
iti naravāhanadattas tenokto mātulena tatkālam |
sāricchadaḥ sa tasminnasitagirau kaśyapāśrame tasthau || 106 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 1
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!