Kathasaritsagara [sanskrit]
by C. H. Tawney | 2014 | 226,424 words | ISBN-13: 9789350501351
The Sanskrit edition of the Kathasaritsagara referencing the English translation and grammatical analysis. Written by Somadeva and dating from the 12th century, the Kathasaritsagara (or Katha-sarit-sagara) represents an epic legend narrating the adventures of Naravahanadatta as he strives to become the destined emperor of the Vidyadharas. Alternative titles: (Kathāsaritsāgara, कथासरित्सागर, Kathā-sarit-sāgara)
Chapter 7
tato gṛhītamauno 'haṃ rājāntikamupāgamam |
tara ca ślokamapaṭhaddvijaḥ kaścitsvayaṃ kṛtam || 1 ||
[Analyze grammar]
taṃ cācaṣṭa svayaṃ rājā samyaksaṃskṛtayā girā |
tatrālokya ca tatrastho janaḥ pramudito 'bhavat || 2 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa śarvavarmāṇaṃ rājā savinayo 'bravīt |
svayaṃ kathaya devena kahaṃ te 'nugrahaḥ kṛtaḥ || 3 ||
[Analyze grammar]
tacchrutvānugrahaṃ rājñaḥ śarvavarmābhyabhāṣata |
ito rājannirāhāro maunastho 'haṃ tadā gataḥ || 4 ||
[Analyze grammar]
tato 'dhvani manāk cheṣe jāte tīvratapaḥkṛśaḥ |
klāntaḥ patitavān asmi niḥsaṃjño dharaṇītale || 5 ||
[Analyze grammar]
uttiṣṭha putra sarvaṃ te saṃpatsyata iti sphuṭam |
śaktihastaḥ pumānetya jāne māmabravīttadā || 6 ||
[Analyze grammar]
tenāhamamṛtāsārasaṃsikta iva tatkṣaṇam |
prabuddhaḥ kṣutpipāsādihīnaḥ svastha ivābhavam || 7 ||
[Analyze grammar]
atha devasya nikaṭaṃ prāpya bhaktibharākulaḥ |
snātvā garbhagṛhaṃ tasya praviṣṭo 'bhūvamunmanāḥ || 8 ||
[Analyze grammar]
tato 'ntaḥ prabhuṇā tena skandena mama darśanam |
dattaṃ tataḥ praviṣṭā me mukhe mūrtā sarasvatī || 9 ||
[Analyze grammar]
athāsu bhagavān sākṣāt ṣaḍbhir ānanapaṅkajaiḥ |
siddho varṇasamāmnāya iti sūtramudairayat || 10 ||
[Analyze grammar]
tacchrutvaiva manuṣyatvasulabhācāpalādbata |
uttaraṃ sūtramabhyūhya svayameva mayoditam || 11 ||
[Analyze grammar]
athābravītsa devo māṃ nāvadiṣyaḥ svayaṃ yadi |
abhaviṣyadidaṃ śāstraṃ pāṇinīyopamardakam || 12 ||
[Analyze grammar]
adhunā svalpatantratvātkātantrākhyaṃ bhaviṣyati |
madvāhanakalāpasya nāmnā kālāpakaṃ tathā || 13 ||
[Analyze grammar]
ityuktvā śabdaśāstraṃ tatprakāśyābhinavaṃ laghu |
sākṣādeva sa māṃ devaḥ punarevamabhāṣata || 14 ||
[Analyze grammar]
yuṣmadīyaḥ sa rājāpi pūrvajanmanyabhūdṛṣiḥ |
bharadvājamuneḥ śiṣyaḥ kṛṣṇasaṃjño mahātapāḥ || 15 ||
[Analyze grammar]
tulyābhilāṣām ālokya sa caikāṃ munikanyakām |
yayāv akasmāt puṣpeṣuśaraghātarasajñatām || 16 ||
[Analyze grammar]
ataḥ sa śapto munibhiravatīrṇa ihādhunā |
sā cāvatīrṇā devītve tasyaiva munikanyakā || 17 ||
[Analyze grammar]
itthamṛṣyavatāro 'yaṃ nṛpatiḥ sātavāhanaḥ |
dṛṣṭe tvayyakhilā vidyā prāpsyatyeva tvadicchayā || 18 ||
[Analyze grammar]
akleśalabhyā hi bhavantyuttamārthā mahātmanām |
janmāntarārjitāḥ sphārasaṃskārākṣiptasiddhayaḥ || 19 ||
[Analyze grammar]
ityuktvāntarhite deve niragacchamahaṃ bahiḥ |
taṇḍulā me pradattāśca tatra devopajīvibhiḥ || 20 ||
[Analyze grammar]
tato 'ham āgato rājaṃs taṇḍulās te ca me pathi |
citraṃ tāvanta evāsan bhujyamānā dine dine || 21 ||
[Analyze grammar]
evamuktvā svavṛttāntaṃ virate śarvavarmaṇi |
udatiṣṭhannṛpaḥ snātuṃ prahṛṣṭaḥ sātavāhanaḥ || 22 ||
[Analyze grammar]
tato 'haṃ kṛtamaunatvādvyavahārabahiṣkṛtaḥ |
anicchantaṃ tamāmantrya praṇāmenaiva bhūpatim || 23 ||
[Analyze grammar]
nirgatya nagarāttasmācchiṣyadvayasamanvitaḥ |
tapase niścito draṣṭumāgato vindhyavāsinīm || 24 ||
[Analyze grammar]
svapnādeśena devyā ca tayaiva preṣitastataḥ |
vindhyāṭavīṃ praviṣṭo 'haṃ tvāṃ draṣṭuṃ bhīṣaṇāmimām || 25 ||
[Analyze grammar]
pulindavākyād āsādya sārthaṃ daivātkathaṃcana |
iha prāpto 'hamadrākṣaṃ piśācānsubahūnamūn || 26 ||
[Analyze grammar]
anyonyālāpameteṣāṃ dūrādākarṇya śikṣitā |
mayā piśācabhāṣeyaṃ maunamokṣasya kāraṇam || 27 ||
[Analyze grammar]
upagamya tataścaitāṃ tvāṃ śrutvojjayinīgatam |
pratipālitavānasmi yāvadabhyāgato bhavān || 28 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā tvāṃ svāgataṃ kṛtvā caturthyā bhūtabhāṣayā |
mayā jātiḥ smṛtetyeṣa vṛttānto me 'tra janmani || 29 ||
[Analyze grammar]
evamukte guṇāḍhyena kāṇabhūtiruvāca tam |
tvadāgamo mayā jñāto yathādya niśi tacchṛṇu || 30 ||
[Analyze grammar]
rākṣaso bhūtivarmākhyo divyadṛṣṭiḥ sakhāsti me |
gatavānasmi codyānamujjayinyāṃ tadāspadam || 31 ||
[Analyze grammar]
tatrāsau nijaśāpāntaṃ prati pṛṣṭo mayābravīt |
divā nāsti prabhāvo nāstiṣṭha rātrau vadāmyataḥ || 32 ||
[Analyze grammar]
tatheti cāhaṃ tatrasthaḥ prāptāyāṃ niśi valgatām |
tamapṛcchaṃ prasaṅgena bhūtānāṃ harṣakāraṇam || 33 ||
[Analyze grammar]
purā viriñcasaṃvāde yaduktaṃ śaṃkareṇa tat |
śṛṇu vacmīti māmuktvā bhūtivarmātha so 'bravīt || 34 ||
[Analyze grammar]
divā naiṣāṃ prabhāvo 'sti dhvastānāmarkatejasā |
yakṣarakṣaḥpiśācānāṃ tena hṛṣyantyamī niśī || 35 ||
[Analyze grammar]
na pūjyante surā yatra na ca viprā yathocitam |
bhujyate 'vidhinā vāpi tatraite prabhavanti ca || 36 ||
[Analyze grammar]
amāṃsabhakṣaḥ sādhvī vā yatra tatra na yāntyamī |
śucīñ śūrān prabuddhāṃś ca nākrāmanti kadācana || 37 ||
[Analyze grammar]
ityuktvā me sa tatkālaṃ bhūtivarmābravītpunaḥ |
gacchāgato guṇāḍhyaste śāpamokṣasya kāraṇam || 38 ||
[Analyze grammar]
śrutvaitadāgataścāsmi tvaṃ ca dṛṣṭo mayā prabho |
kathayāmyadhunā tāṃ te puṣpadantoditāṃ kathām || 39 ||
[Analyze grammar]
kiṃ tvekaṃ kautukaṃ me 'sti kathyatāṃ kena hetunā |
sa puṣpadantas tvaṃ cāpi mālyavān iti viśrutaḥ || 40 ||
[Analyze grammar]
kāṇabhūteriti śrutvā guṇāḍhyastamabhāṣata |
gaṅgātīre 'grahāro 'sti nāmnā bahusuvarṇakaḥ || 41 ||
[Analyze grammar]
tatra govindadattākhyo brāhmaṇo 'bhūdbahuśrutaḥ |
tasya bhāryāgnidattā ca babhūva patidevatā || 42 ||
[Analyze grammar]
sa kālena dvijastasyāṃ pañca putrānajījanat |
te ca mūrkhāḥ surūpāśca babhūvurabhimāninaḥ || 43 ||
[Analyze grammar]
atha govindadattasya gṛhānatithirāyayau |
vipro vaiśvānaro nāma vaiśvānara ivāparaḥ || 44 ||
[Analyze grammar]
govindadatte tatkālaṃ gṛhādapi bahiḥ sthite |
tatputrāṇāmupāgatya kṛtaṃ tenābhivādanam || 45 ||
[Analyze grammar]
hāsamātraṃ ca taistasya kṛtaṃ pratyabhivādanam |
tataḥ sa kopān nirgantuṃ prārebhe tadgṛhād dvijaḥ || 46 ||
[Analyze grammar]
āgatenātha govindadattena sa tathāvidhaḥ |
kruddhaḥ pṛṣṭo 'nunīto 'pi jagādaivaṃ dvijottamaḥ || 47 ||
[Analyze grammar]
putrāste patitā mūrkhāstatsaṃparkādbhavānapi |
tasmānna bhokṣye tvadgehe prāyaścittaṃ nu me bhavet || 48 ||
[Analyze grammar]
atha govindadattastamuvāca śapathottaram |
na spṛśāmyapi jātvetānahaṃ kutanayāniti || 49 ||
[Analyze grammar]
tadbhāryāpi tathaivaitya tamuvācātithipriyā |
tataḥ kathaṃcid ātithyaṃ tatra vaiśvānaro 'grahīt || 50 ||
[Analyze grammar]
taddṛṣṭvā devadattākhyastasyaikastanayastadā |
abhūdrovindadattasya nairghṛṇyenānutāpavān || 51 ||
[Analyze grammar]
vyarthaṃ jīvitamālokya pitṛbhyāmatha dūṣitam |
sanirvedaḥ sa tapase toṣayiṣyannumāpatim || 52 ||
[Analyze grammar]
tataḥ parṇāśanaḥ pūrvaṃ dhūmapaś cāpy anantaram |
tasthau cirāya tapase toṣayiṣyann umāpatim || 53 ||
[Analyze grammar]
dadau ca darśanaṃ tasya śaṃbhustīvrataporjitaḥ |
tasyaivānucaratvaṃ ca sa vavre varamīśvarāt || 54 ||
[Analyze grammar]
vidyāḥ prāpnuhi bhogāṃśca bhuvi bhuṅkṣva tatastava |
bhavitābhimataṃ sarvamiti śaṃbhustamādiśat || 55 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa gatvā vidyārthī puraṃ pāṭaliputrakam |
siṣeve vedakumbhākhyamupādhyāyaṃ yathāvidhi || 56 ||
[Analyze grammar]
tatrasthaṃ tamupādhyāyapatnī jātu smarāturā |
haṭhādvrave bata strīṇāṃ cañcalāścittavṛttayaḥ || 57 ||
[Analyze grammar]
tena saṃtyajya taṃ deśamanaṅgakṛtaviplavaḥ |
sa devadattaḥ prayayau pratiṣṭhānamatadritaḥ || 58 ||
[Analyze grammar]
tatra vṛddhamupādhyāyaṃ vṛddhayā bhāryayānvitam |
mantrasvāmyākhyamabhyarthya vidyāḥ samyagadhītavān || 59 ||
[Analyze grammar]
kṛtavidyaṃ ca taṃ tatra dadarśa nṛpateḥ sutā |
suśarmākhyasya subhagaṃ śrīrnāma śrīr ivācyutam || 60 ||
[Analyze grammar]
so 'pi tāṃ dṛṣṭavān kanyāṃ sthitāṃ vātayanopari |
viharantīṃ vimānena candrasyevādhidevatām || 61 ||
[Analyze grammar]
baddhāviva tayānyonyaṃ māraśṛṅkhalayā dṛśā |
nāpasartuṃ samarthau tau babhūvaturubhāvapi || 62 ||
[Analyze grammar]
sātha tasyaikayāṅgulyā mūrtayeva smarājñayā |
ito nikaṭamehīti saṃjñāṃ cakre nṛpātmajā || 63 ||
[Analyze grammar]
tataḥ samīpaṃ tasyāśca yayāvantaḥpurācca saḥ |
sā ca cikṣepa dantena puṣpamādāya taṃ prati || 64 ||
[Analyze grammar]
saṃjñāmetāmajānāno gūḍhāṃ rājasutākṛtām |
sa kartavyavimūḍhaḥ sann upādhyāyagṛhaṃ yayau || 65 ||
[Analyze grammar]
luloṭha tatra dharaṇau na kiṃcidvaktumīśvaraḥ |
tāpena dahyamāno 'ntarmūkaḥ prabhuṣito yathā || 66 ||
[Analyze grammar]
vitarkya kāmajaiścihnairupādhyāyena dhīmatā |
yuktyā pṛṣṭaḥ kathaṃcicca yathāvṛttaṃ śaśaṃsa saḥ || 67 ||
[Analyze grammar]
tadbuddhvā tamupādhyāyo vidagdho vākyamabravīt |
dantena puṣpaṃ muñcantyā tayā saṃjñā kṛtā tava || 68 ||
[Analyze grammar]
yadetatpuṣpadantākhyaṃ puṣpāḍhyaṃ suramandiram |
tatrāgatya pratīkṣethāḥ sāṃprataṃ gamyatāmiti || 69 ||
[Analyze grammar]
śrutveti jñānasaṃjñārthaḥ sa tatyāja śucaṃ yuvā |
tato devagṛhasyāntastasya gatvā sthito 'bhavat || 70 ||
[Analyze grammar]
sāpyaṣṭamīṃ samuddiśya tatra rājasutā yayau |
ekaiva devaṃ draṣṭuṃ ca garbhāgāramathāviśat || 71 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭo 'tra dvārapaṭṭasya paścātso 'tha priyastayā |
gṛhītānena cotthāya sā kaṇṭhe sahasā tataḥ || 72 ||
[Analyze grammar]
citraṃ tvayā kathaṃ jñātā sā saṃjñetyudite tayā |
upādhyāyena sā jñātā na mayeti jagāda saḥ || 73 ||
[Analyze grammar]
muñca māmavidagdhastvamityuktvā tatkṣaṇātkrudhā |
mantrabhedabhayātsātha rājakanyā tato yayau || 74 ||
[Analyze grammar]
so 'pi gatvā vivikte tāṃ dṛṣṭanaṣṭāṃ smaran priyām |
devadatto viyogāgnivigalajjīvito 'bhavat || 75 ||
[Analyze grammar]
dṛṣṭvā taṃ tādṛśaṃ śaṃbhuḥ prākprasannaḥ kilādiśat |
gaṇaṃ pañcaśikhaṃ nāma tasyābhīpsitasiddhaye || 76 ||
[Analyze grammar]
sa cagatya samāśvāsya strīveṣaṃ taṃ gaṇottamaḥ |
akārayatsvayaṃ cābhūdvṛddhabrāhmaṇarūpadhṛt || 77 ||
[Analyze grammar]
tatastena samaṃ gatvā taṃ suśarmamahīpatim |
janakaṃ sudṛśastasyāḥ sa jagāda gaṇāgraṇīḥ || 78 ||
[Analyze grammar]
putro me proṣitaḥ kvāpi tamanveṣṭuṃ vrajāmyaham |
tanme snuṣeyaṃ niḥkṣepo rājansaṃprati rakṣyatām || 79 ||
[Analyze grammar]
tacchrutvā śāpabhītena tenādāya suśarmaṇā |
svakanyāntaḥpure gupte strīti saṃsthāpite yuvā || 80 ||
[Analyze grammar]
tataḥ pañcaśikhe yāte svapriyāntaḥpure vasan |
strīveṣaḥ sa dvijastasyāvisrambhāspadatāṃ yayau || 81 ||
[Analyze grammar]
ekadā cotsukā rātrau tenātmānaṃ prakāśya sā |
guptaṃ gāndharvavidhinā pariṇītā nṛpāmajā || 82 ||
[Analyze grammar]
tasyāṃ ca dhṛtagarbhāyāṃ taṃ dvijaṃ sa gaṇottamaḥ |
smṛtamātrāgato rātrau tato 'naiṣīdalakṣitam || 83 ||
[Analyze grammar]
tatastasya samutsārya yūnaḥ strīveṣamāśu tam |
prātaḥ pañcaśikhaḥ so 'bhūtpūrvavadbrāhmaṇākṛtiḥ || 84 ||
[Analyze grammar]
tenaiva saha gatvā ca suśarmanṛpam abhyadhāt |
adya prāpto mayā rājan putras tad dehi me snuṣām || 85 ||
[Analyze grammar]
tataḥ sa rājā tāṃ buddhvā rātrau kvāpi palāyitām |
tacchāpabhayasaṃbhrānto mantribhya idamabravīt || 86 ||
[Analyze grammar]
na vipro 'yamayaṃ ko'pi devo madvañcanāgataḥ |
evaṃprāyā bhavantīha vṛttāntāḥ satataṃ yataḥ || 87 ||
[Analyze grammar]
tathā ca pūrvaṃ rājābhūttapasvī karuṇāparaḥ |
dātā dhīraḥ śibirnāma sarvasattvābhayapradaḥ || 88 ||
[Analyze grammar]
taṃ vañcayitumindro 'tha kṛtvā śyenavapuḥ svayam |
māyākapotavapuṣaṃ dharmam anvapatad drutam || 89 ||
[Analyze grammar]
kapotaśca bhayādgatvā śiberaṅkamaśiśriyat |
manuṣyavācā śyeno 'tha sa taṃ rājānamabravīt || 90 ||
[Analyze grammar]
rājan bhakṣyam idaṃ muñca kapotaṃ kṣudhitasya me |
anyathā māṃ mṛtaṃ viddhi kas te dharmas tato bhavet || 91 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śibiruvācainameṣa me śaraṇāgataḥ |
atyājyastaddadāmyanyanmāṃsametatsamaṃ tava || 92 ||
[Analyze grammar]
śyeno jagāda yadyevamātmamāṃsaṃ prayaccha me |
tateti tatprahṛṣṭaḥ sansa rājā pratyapadyata || 93 ||
[Analyze grammar]
yathā yathā ca māṃsaṃ svamutkṛtyāropayannṛpaḥ |
tathā tathā tulāyāṃ sa kapoto 'bhyadhiko 'bhavat || 94 ||
[Analyze grammar]
tataḥ śarīraṃ sakalaṃ tulāṃ rājādhyaropayat |
sādhu sādhu śamaṃ tvetaddivyā vāgudabhūttataḥ || 95 ||
[Analyze grammar]
indradharmau tatastyaktvā rūpaṃ śyenakapotayoḥ |
tuṣṭāvakṣatadehaṃ taṃ rājānaṃ cakratuḥ śibim || 96 ||
[Analyze grammar]
dattvā cāsmai varānanyāṃstāvantardhānamīyatuḥ |
evaṃ māmapi ko 'pyeṣa devo jijñāsurāgataḥ || 97 ||
[Analyze grammar]
ityuktvā sacivānsvairaṃ sa suśarmā mahīpatiḥ |
tamuvāca bhayaprahvo viprarūpaṃ gaṇottamam || 98 ||
[Analyze grammar]
abhayaṃ dehi sādyaiva snuṣā te hāritā niśi |
māyayaiva gatā kvāpi rakṣyamāṇāpyaharniśam || 99 ||
[Analyze grammar]
kṛcchrātsa dayayevātha viprarūpo gaṇo 'bravīt |
tarhi putrāya rājanme dehi svāṃ tanayāmiti || 100 ||
[Analyze grammar]
tacchrutvā śāpabhītena rājñā tasmai nijā sutā |
sā dattā devadattāya tataḥ pañcaśikho yayau || 101 ||
[Analyze grammar]
devadatto 'pi tāṃ bhūyaḥ prakāśaṃ prāpya vallabhām |
jajṛmbhe 'nanyaputrasya śvaśurasya vibhūtiṣu || 102 ||
[Analyze grammar]
kālena tasya putraṃ ca dauhitramabiṣicya saḥ |
rājye mahīdharaṃ nāma suśarmā śiśriye vanam || 103 ||
[Analyze grammar]
tato dṛṣṭvā sutaiśvaryaṃ kṛtārthaḥ sa tapovanam |
rājaputryā tayā sākaṃ devadatto 'pyaśiśriyat || 104 ||
[Analyze grammar]
tatrārādhyaḥ punaḥ śaṃbhuṃ tyaktvā martyakalevaram |
tatprasādena tasyaiva gaṇabhāvamupāgataḥ || 105 ||
[Analyze grammar]
priyādantojjhitātpuṣpātsaṃjñāṃ na jñātavānyataḥ |
ataḥ sa puṣpadantākhyaḥ saṃpanno gaṇasaṃsadi || 106 ||
[Analyze grammar]
tadbhāryā ca pratīhārī devyā jātā jayābhidhā |
itthaṃ sa puṣpadantākhyo madākhyāmadhunā śṛṇu || 107 ||
[Analyze grammar]
yaḥ sa govindadattākhyo devadattapitā dvijaḥ |
tasyaiva somadattākhyaḥ putro 'hamabhavaṃ purā || 108 ||
[Analyze grammar]
tenaiva manyunā gatvā tapaścāhaṃ himācale |
akārṣaṃ bahubhirmālyaiḥ śaṃkaraṃ nandayansadā || 109 ||
[Analyze grammar]
tathaiva prakaṭībhūtātprasannādinduśekharāt |
yaktānyabhogalipsena tadgaṇatvaṃ mayā vṛtam || 110 ||
[Analyze grammar]
yaḥ pūjito 'smi bhavatā svayamāhṛtena mālyena durgavanabhūmisamudbhavena |
tanmālyavāniti bhaviṣyasi me gaṇas tvam ityādiśac ca sa vibhurgirijāpatirmām || 111 ||
[Analyze grammar]
atha martyavapurvimucya puṇyāṃ sahasā tadgaṇatāmahaṃ prapannaḥ |
iti dhūrjaṭinā kṛtaṃ prasādād abhidhānaṃ mama mālyavānitīdam || 112 ||
[Analyze grammar]
so 'haṃ gataḥ punarihādya manuṣyabhāvaṃ śāpena śailaduhiturbata kāṇabhūte |
tanme kathāṃ harakṛtāṃ kathayādhunā tvaṃ yenāvayorbhavati śāpadaśopaśāntiḥ || 113 ||
[Analyze grammar]
Other editions:
Also see the following editions of the Sanskrit text or (alternative) English translations of the Kathasaritsagara Chapter 7
The Ocean of Story
by C.H. Tawney (2014)
Being C.H. Tawney's Translation of Somadeva's Katha Sarit Sagara (Kathasaritsagara): (Ten Volumes)
Buy now!
Kathasaritsagar
by Kedarnath Sharma Saraswat (2005)
The Only Edition with the Sanskrit Text and its Hindi Translation (An Old and Rare Book) Set of 3 Vol.
Buy now!
Kathasaritsagara of Somadeva Bhatta (Sanskrit Text Only)
by Vasudeva Laksmana Sastri (2013)
Katha Sarit Sagar in Marathi
by H. A Bhave (1995)
Set of 5 Volumes; Published by Varada Books, Pune. 2256 pages (Throughout B/W Illustrations).
Buy now!
Katha Sarit Sagara (Tamil)
by S. V. Ganapati (எஸ். வி. கணபதி) (2014)
[கதா சரித் சாகரம்] Published by Alliance Publications.
Buy now!
Galpa Shono
by Abhijit Chattopadhyay (2014)
[গল্প শোনো] Galpa Shono: Bengali Translation of 'Suno Kahani From Katha Sarit Sagar'; 9788126015436; Published by Sahitya Akademi, Delhi.
Buy now!