Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 32
pañcamūlasya mahataḥ kvāthaṃ kṣīre vipācayet||53||
unduraṃ cāntrarahitaṃ tena vātaghnakalkavat||54||
tailaṃ pacedgudabhraṃśaṃ pānābhyaṅgena tajjayet||54||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
mahataḥ pañcamūlasya-bilvādeḥ kvāthaṃ tailasamaṃ kṛtvā kṣīre vipācayet| unduruṃ cāntrarahitaṃ tasminneva kṣīre vipācayet| tenaiva kṣīreṇ taireṇa tailaṃ pacet| kimbhūtam? vātaghnakalkavat| vātaghnānāṃrāsnairaṇḍādīnāṃ kalkaḥ, sa yasyāsti vātaghnakalkavat| unduroratra rāsnādyaghrutānusāreṇa pramāṇaṃ nirupya kāryam| tatraivaṃ paṭhyate (carake ci.a.18/42)"tulārdhaṃ cājamāṃsasya" iti| evaṃ māyurādiṣvapi ghṛteṣu (hṛ.u.a.24/47) mayūrādīnāṃ pramāṇaṃ cintyam| tena tailaṃ pacediti vacanācca kṣīraṃ tailāccaturguṇaṃ kāryam| atra dravasyāparasyābhāvāttailācca dravaṃ caturguṇaṃ kāryamiti pākakramaḥ| tasmānnānyasnehavadatra kṣīraṃ grāhyam| anyatra hyevamadhītam"dravyāccaturguṇaḥ snehaḥ snehātkvāthaścaturguṇaḥ| kṣīraṃ snehasamaṃ" iti| bahukṣīratvena vātakāryasya gudabhraṃśākhyasya śīghraṃ śamaṃ karoti, iti caturguṇamevātra kṣīraṃ nyāyyam|