Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 4
hanti mārutajāṃ śardiṃ sarpiḥ pītaṃ sasaindhavam||7||
kiñciduṣṇaṃ viśeṣeṇa sakāsahṛdayadravām||7||
vyoṣatrilavaṇāḍhyaṃ vā siddhaṃ vā dāḍimāmbunā||8||
saśuṇṭhīdadhidhānyena śṛtaṃ tulyāmbu vā payaḥ||8||
vyaktasaindhavasarpirvā phalāmlo vaiṣkiro 5
rasaḥ||9||
snigdhaṃ ca bhojanaṃ śuṇṭhīdadhidāḍimasādhitam||9||
koṣṇaṃ salavaṇaṃ cātra hitaṃ snehavirecanam||10||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
vātajāṃ chardiṣaṃ sarpiḥ pītaṃ saindhavānvitaṃ kiñciduṣṇaṃ viśeṣeṇa hanti| pītaṃ-na tu līḍham, aśaktatvāt| tathā coktam (hṛ.ci.a.3/111)-"ākrāmatyanilaṃ pītaṃ" iti| tasmāt pītaṃ ghṛtaṃ chardiṃ hantīti yuktam| athavā trikaṭutrilavaṇotkaṭaṃ sarpiḥ pītaṃ pūrvoktaguṇam| dāḍimāmbuna vā śuṇṭhī dadhidhānyena saha sāmānyakalpanayā siddhaṃ ghṛtaṃ pītaṃ pūrvoktaguṇam| jalatulyaṃ vā payaḥ śṛtaṃ pūrvavat| athavā, vaiṣkiraḥ-kukkuṭādijo, raso bahusarpiḥsaindhavo mārutajāṃ chardiṃ hanti| kimbhūtaḥ? phalenadāḍimamātuluṅgādinā, amlaḥ-amlatāṃ prāpitaḥ| snigdhaṃ ca bhojanaṃ-aśanaṃ, [śuṇṭhī]dadhidāḍimena saṃskṛtaṃ tu hitaṃ-chardiṃ hanti| atra ca-mārutacchardiṣi, snehena-eraṇḍatailādinā, virecanaṃ snehavirecanaṃ koṣṇaṃ salavaṇaṃ ca hitam|15