Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 24
vātakopibhirāhāraiḥ śītatoyāvagāhanaiḥ||28||
dhāraṇeraṇabhārādhvaviṣamāṅgapravartanaiḥ||28||
mādhmānarukstambhavatīṃ sa vāyuḥ||30||
prapīḍito'ntaḥ svanavān prayāti pradhmāpayanneti punaśca muktaḥ||30||
antravṛddhirasādhyo'yaṃ vātavṛddhisamākṛtiḥ||31||
iti vṛddhinidānam||2||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
vātakopyāhārādibhiranyaiśca pūrvoktaiḥ kṣobhaṇaiḥ-kopanaiḥ, kṣubhitaḥ-kupito, yadā'lpasyāntrasyāvayavaḥ-ekadeśaḥ, taṃ svaniveśāt-svasthānāt, viguṇīkṛtyādho nayet tadā pavano vaṅkṣaṇasandhistho granthyābhaṃ śvayathuṃ kuryāt| upekṣyamāṇasyetyādi| upekṣyamāṇasya-acikitsyamānasya vṛddhyākhyagadasya, sa pūrvanirdiṣṭo vāyurmuṣkayorvṛddhiṃvarddhanaṃ, kuryāt| kimbhūtām? ādhmānaruk'a'astambhavatīm| tathā, prapīḍito bāhyādantaḥ svanavān-saśabdaḥ, prayāti| muktaḥ-aprapīḍitaḥ, pradhmāpayan punareti-āgacchati|
upajātivṛttam| ayaṃ-evaṃlakṣaṇaḥ, antravṛddhirasādhyo na punaḥ sarva evetyayaṃśabdena dyotayati| kimasya lakṣaṇam? ityāha-vātavṛddhisamākṛtiḥ,-"vātapūrṇadṛtisparśa"(ślo. 24) ityādilakṣaṇalakṣitaḥ|