Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 16
————————maruttatra tvarayā'yuktisevitaiḥ||19||
rūkṣatīkṣṇakharāsātmyairannapānaiḥ prapīḍitaḥ||20||
karoti hidhmāmarujāṃ mandaśabdāṃ kṣavānugāṃ||20||
śamaṃ sātmyānnapānena yā prayāti ca sā'nnajā||21||
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
bhaktodbhavālakṣaṇamāha-maruttatreti| tvarayā-vegena sevitaiḥ| [ayuktisevitaiḥ-] ayuktiryathā bhavatyevaṃ sevitaiḥ, anena sahedaṃ sevyamasmādanantaramidaṃ sevyamityādikā yuktiḥ| rūkṣādibhiśca sevitaiḥ-yuktyā'pi tvarāṃ vinā'pi| kṣavānugāṃ-kṣutayuktām |
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
tatra-tāsu hidhmāsu madhye, annajāṃ hidhmāmevaṃprakārāṃ marut karoti| kimbhūto marut? annapānaiḥ prapīḍito-bādhitaḥ| kimbhūtaiḥ? rūkṣatīkṣṇakharāsātmyaiḥ, sāmarthyādabhyavahṛtaiḥ| tathā, tvarayākramamanapekṣya, ayuktyā-yathecchayā, vā sevitaiḥ| kimbhūtāṃ hidhmām? arujāṃ-pīḍayā rahitāṃ| tathā, mandaśabdāṃ-mandavegāṃ| tathā, kṣavena-kṣutyā, anugatāṃanubaddhām| na kevalamevaṃlakṣaṇopetā yā sā'nnajā, yā ca sātmyenānnapānena śamaṃ yāti sā'pyannajaiva| atra cānnapānairiti hetunirdeśaḥ| arujaṃ mandaśabdāṃ kṣavānugāmiti lakṣaṇanirdeśaḥ| śamaṃ sātmyānnapānenetyupaśayanirdeśaḥ|