Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 92
uttarottarasukṣetraṃ vapurgarbhādinīrujam||115||
āyāmajñānavijñānairvarddhamānaṃ śanaiḥ śubham||115||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
kṣetramiva kṣetram, śobhanaṃ kṣetraṃ sukṣetram| vapuḥśarīram| tasya yathāvatpraśastaṃ pramāṇalakṣaṇaṃ "svaṃ svaṃ hastatrayaṃ sārddhaṃ"ityādigranthoktam| tathā, tadavayavānāṃ lalāṭādīnāṃ yathāvatpraśastaṃ guṇalakṣaṇaṃ "lalāṭamunnataṃ" (ślo.108) ityādigranthoktam| tathā, praśastaṃ sattvalakṣaṇaṃ "svabhāvajaṃsthiraṃ" ityādigranthoktam| uttarottaraṃ sukṣetraṃ yasminvapuṣi tadurrarottarasukṣetraṃ praśastalakṣaṇabhūmikaṃ vapuḥ śubhamityatra yojyam| etaduktaṃ bhavati,yothoktaṃ pramāṇaṃ sukṣetraṃ vapuḥ śubham, tato'pi yathoktalakṣaṇalalātādyavayavaṃ sukṣetraṃ vapuḥ śubhataram, tato'pi yathoktasattvalakṣaṇaguṇaṃ sukṣetraṃ vapuḥśubhatamam, ityuttarottarasukṣetraśabdasyārthaḥ| tathā, garbhādinīrujam| garbha ādiryeṣāṃ-bālalyauvanādīnāṃ vayovasthāviśeṣāṇāṃ, ta evam| garbhadayo nīrujā yasyavapuṣaḥ, tadgarbhādinīrujaṃ vapuḥ śubham| āyāmetyādi| āyāmo-dairghyam, jñānaṃ-laukiko vyavahāraleśaḥ, vijñānaṃ-viśiṣṭaṃ jñānaṃ śāstrābhyāsādisamutthitaṃ paramārthāvabodhaparyantam, tairyadvapuḥ śanairvarddhamānaṃvṛddhimāpnuvanna sahasā, tacchubham|