Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 55
bhuktamāmāśaye rudhvā sā vipācya nayatyadhaḥ||52||
balavatyabalā tvannamāmameva vimuñcati||52||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
bhuktaṃ-abhyavahṛtamannaṃ, āmāśaye-āmānnasthāne yatrāmamannaṃ tatra, sā-grahaṇī, ruddhvā-avaṣṭabhya, adho nayati| kiṃ kṛtvā? pipācya,-vividhaiḥ prakāraiḥ pācayitvā| balavatīti| balavatī bhuktaṃ vipācyādho nayati| abalā punaḥ satī sā āmameva-apakvameva vimuñcati| nanu, jāṭhārāgnirannaṃ grahaṇīsthaṃ pacati, na grahaṇī| tataśca kathamuktam? "sā vipācya nayatyadhaḥ" iti| atrocyate| agnigrahaṇyorādhārādheyabhāvena sthitatvādyujyata evaitadvaktum| grahaṇī hyagnerādhāraḥ| tathā ca prāguktam (ślo.50)-"kalā pittadharāhvayā" iti| pittaṃ ca vahniḥ| tathā cādhunaiva vakṣyati (ślo.90)"pittaṃ vahniḥ" ityādi| tadevaṃ vahnayādhārā yā kalā sā'nnagrahaṇādgrahaṇītyucyate| tataścādhāratayā grahaṇīmāśrityāgniḥ pākakaraṇasamartho bhavati, nādhāramantareṇa kevala eva| tadevamagnyādhārasya grahaṇyākhyasya pākanirvartanaṃ prati kartṛtvaṃ yuktameveti| ataḥ "sā vipācya nayatyadhaḥ" ityetadupapannameva| §7542