Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 9
sātivikaṃ śaucamāstikyaṃ śukladharmarucirmatiḥ||7||
rājasaṃ bahubhāṣitvaṃ mānakṛddambhamatsaram||7||
tāmasaṃ bhayamajñānaṃ nidrā''alasyaṃ viṣāditā||8||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
satvajaṃ śaucādikam| śaucaṃ-vākkāyamanasāṃ śuddhiḥ satyavākyādyabhidhāyitvaṃ-vākśuddhiḥ, mṛjjalādinā kṣālanādi śāstroditaṃ-kāyikaṃ śaucam| mānasaṃ tu śaucaṃjagadbandhutā karuṇāśuddhasantānatvamāstikyādi| śaucamiti "igāntācca laghupūrvāt" ityaṇ| āstikyamiti asti paraloka iti matirasyetyāstikaḥ| "asti nāsti" ityādinā ṭhak|
āstikasya bhāva āstikyam| brāhmāṇāditvāt ṣyañ| tathā, śukle dharme nirvyāje, ruciḥ-bhaktiḥ| matiḥ-prajñā| upalakṣaṇaṃ cedam| kṛtajñatādākṣiṇyavyavasāyaśauryagāmbhīryasmṛtimedhādayo'pi hi sāttvikā eva| rājasāni bahubhāṣitvādīni| upalakṣaṇaṃ cedam| śauryadurupacāratālolupatvaharṣakāmādayo'pi rājasā eva| tāmasāni bhayādīni| upalakṣaṇaṃ cedam| pramādaśokādīnyapi tāmasānyeva| tatra satvaṃ-manaḥ, tasyopaplavo rajastamaśceti| suśrute (saṅgrahe) coktam (sū.a.20)"vayvākāśadhātubhyāṃ vāyuḥ, āgneyaṃ pittam, ambhaḥpṛthivībhyāṃ śleṣmā|" iti| āyurvedāvatāre tūktam"śītoṣṇaśamavṛddhyā''apyaṃ na pittaṃ drutatāmravat| karakāmbhaḥ kapho bhaumau nānilānalasaṃhataḥ||(?) iti|