Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 83
śatāhvāsarṣapājājīśigrutīkṣṇakacitrakaiḥ||88||
sahiṅgukuṣṭhamadanairmūtre kṣīre ca sārṣapam||88||
tailaṃ siddhaṃ hitaṃ pāyau yonyāṃ vā'pyanuvāsanam||89||
śatapuṣpāvacākuṣṭhakaṇāsarṣakalkitaḥ||89||
nirūhaḥ pātayatyāśu sasnehalavaṇo'parām||90||
tatsaṅge hyanilo hetuḥ sā niryātyāśu tajjayāt||90||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
śatāhvādibhirdravyaiḥ sārṣapaṃ tailaṃ mūtre kṣīre cobhayasmin siddhaṃ pakvaṃ, anuvāsanaṃ hitam| kva? pāyau-gude| athavā yonyāṃ garbhaniṣkramaṇadvāre| tathā, śatāhvādibhirdravyaiḥ kalkito nirūhobastikalpoktau yaugikaḥ, saha snehena lavaṇena ca vartamānaḥ, āśu śīghrameva, aparāṃ-jarāyusaṃjñāṃ, pātayati| yasmāttatsaṅge'nilo hetuḥ-vāyuḥ, kāraṇam| tajjayāt-vātajayāt, sāaparā, niryāti-kukṣito bahirniṣkrāmati| pavanavijaye ca bastiḥ pradhānam| tathā coktam (hṛ. sū. a. 19/1)-" vātolbaṇeṣu doṣeṣu vāte vā bastiriṣyate|" ityādi| saṅgrahe tu garbhiṇyā āsthāpane'nuvāsane ca sanniveśaviśeṣa uktaḥ| yathā (śā. a. 3)- "garbhiṇīṃ tu nyubjāmāsthāpayedanuvāsayecca| tathā'syā vivṛtamārgatayā samyagauṣadhamanupraviśati|"iti|