Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 14
ruhyate śuddhadehānāmanulomasthitaṃ tu tat||10||
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
antaḥśalyo'pi svaguṇenaiva rūḍho vraṇo bhavatītyāharuhyata iti| ruhyate svayameva| karmakartaryātmanepadam| tat-śalyam| śalyena śalyakṣataṃ lakṣyate, tasyaivaropaṇārhatvāt|
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
tat-prāṅnirdiṣṭaṃ śalyaṃ, ruhyate-rohaṃ yāti| kimbhūtānāṃ puṃsām? vamanavirecanādibhiḥ śuddhadehānām| ruhyata iti karmakartarīti kecit, tacca na yuktam| yataḥ karmasthabhāvakānāṃ karmasthakriyāṇāṃ ca kartā karmavadbhavati| na kartṛsthabhāvakānāṃ na ca kartṛsthakriyāṇāmityuktam| ruhiśca kartṛsthakriyaḥ| tasmāt rohatīti ruṭ| ruḍivācaratīti kyaṅanto'yam| rūḍhābhāso hyayam, na tu samyagrūḍhaḥ| tathā ca vakṣyati-"doṣakopa" ityādi| tasmādasya rūḍhābhāsatvādeṣaiva vyutpattiryuktā| §6124
1.28.49
doṣakopābhighātādikṣobhādbhūyo'pi bādhate||11||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
yatastacchalyamasamyagrūḍhatvāt bhūyo'pi bādhate| prākkṛtabādhamapi punarapi pīḍāṃ janayati| kuto hetoḥ? ityāha-doṣakopaścābhighātaśca, tāvādī yeṣāṃ dhāvanalaṅghanādīnāṃ te evaṃ, taiḥ kṣobhaḥ-saṃrambhaḥ, tasmāt| doṣakopakṣobhāt abhighātādikṣobhāt bādhate| 5
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
tvagādinaṣṭe śalye mithyārūḍhatvādadṛśyatāṃ prāpte sati śalyaparijñānārthamidamāha-antaḥśalyaṃ rūḍhamapi punarbādhata ityāha doṣakopeti|