Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 16
athāsya netraṃ praṇayetsnigdhe snigdhamukhaṃ gude||24||
ucchvāsya bastervadane baddhe hastamakampayan||25||
pṛṣṭhavaṃśaṃ prati tato nātidrutavilambitam||25||
nātivegaṃ na vā mandaṃ sakṛdeva prapīḍayet||26||
sāvaśeṣaṃ ca kurvīta vāyuḥ śeṣe hi tiṣṭhati||26||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
asya-evaṃbhūtāvasthasyāturasya, gude snigdhe ghṛtena kṛte netraṃ [ snigdhaprāntaṃ praṇayet| ] bastervadana ucchvāsya-vātaṃ niḥsārya, baddhe sati, nātiśīghraṃ, nātivilambitaṃ, nātivegena, na ca mandaṃ kṛtvā, tathā pṛṣṭhavaṃśābhimukhamekavārameva netraṃ prapīḍayet| kathaṃ prapīḍayet? hastamakampayan| atidrutādipīḍanadoṣā bastivyāpatsiddhau (hṛ. ka. a. 5) vakṣyamāṇāḥ| sāvaśeṣaṃ ca snehaṃ kurvīta| kuto hetoḥ? ityāha-yasmāt śeṣe snehe vāyustiṣṭhati|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
anuvāsane vaidyakṛtyamāha-athāsyeti| asyatnāturasya, hude bastimucchvāsya-mṛdukarasparśena vigatamārutaṃ kṛtvā, pṛṣṭhavaṃśaṃ prai-pṛṣṭhavaṃśāśrayeṇa, praṇayet| tataḥ-anantaram, auṣadhaṃ praṇayet| nātidrutavilambitamiti pīṭunārambhaviṣayam| nātivegaṃ na vā mandamiti pīḍanaviṣavam| śeṣe-auṣadhaśeṣe|