Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 5
pīḍyamānā hi vātādyā yugapattena kopitāḥ||4||
āmenānnena diṣṭena tadevāviśya kurvate||5||
viṣṭambhayanto'lasakaṃ cyāvayanto visūcikām||5||
adharottaramārgābhyāṃ sahasaivājitātmanaḥ||6||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
tenāpakvenānnena-āhāreṇa, duṣṭena vatādyā hi-yasmāt, pīḍyamānāḥ-vibadhyamānāḥ ruddhamārgatvāt, ata eva yugapat-ekakālaṃ sarva eva, kopitāstadeva-duṣṭamannamāviśyaāśrityālasakaṃ kurvate| kiṃ kurvataḥ? viṣṭambhayataḥ,tadeva duṣṭamannaṃ srotaḥsu rundhānāḥ| tathā, adharottaramārgābhyāṃ sahasaiva-anucite deśe kāle (ca), cyāvayantaḥ-ūrdhvamadhaśca niṣkāśayantaḥ| ajitātmanaḥasaṃyatacetasaḥ puṃsau visūcikāṃ kurvate|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
atha prasaṅgādatimātraprakupitadoṣajānāṃ rogāṇāṃ nidānacikitsite kathayati| tatra visūcikālasakayoḥ samprātpimāhapīḍyamānā iti| pīḍyamānāḥ santo yugapatkopitāḥ-strotodhāt parasparasaṅghaṭṭanena trayo'pyekadaiva kopaṃ nītāḥ| kena? tena,-atimātreṇānnena| atimātratvādevāmenapākakālātikrame'pyapakvena, ata eva duṣṭenavikṛtena, tadevāviśya-tathāvidhamevānnamadhiṣṭhāya, evaṃbhūtāstadevānnaṃ viṣṭambhayanto'lasakaṃ kurvate| cyāvayantaḥ punarvisūcikām| kābhyāṃ cyāvayantaḥ? adharottaramārgābhyām| sahasaivavegena| ajitātmagrahaṇamannalolupasyaivālasadyutpattiriti jñāpanārtham| uktaṃ ca suśrutena (u. a. 56/5)- " na tāṃ parimitāhārā labhante viditāgamāḥ| mūḍhāstāmajitātmāno labhante kaluṣāśayāḥ||" iti||