Ashtanga-hridaya-samhita [sanskrit]
273,418 words | ISBN-10: 8121800226 | ISBN-13: 9788121800226
The Sanskrit edition of the Ashtanga-hridaya-samhita, including the commentaries Sarvangasundara and Ayurvedarasayana. The Astangahrdaya-samhita deals with the eight-fold divisions of Ayurveda: (l) Medicine, (2) The science of the special diseases of the supra-clavicular parts of the body (viz. eye, ear, nose, mouth, throat etc.), (3) Surgery, (4) Toxicology, (5) Psycho-therapy, (6) Pediatrics, (7) Rejuvenation and (8) Virilification. Original titles: Vāgbhaṭa Aṣṭāṅgahṛdayasaṃhitā (वाग्भट अष्टाङ्गहृदयसंहिता), Aruṇadatta Sarvāṅgasundarā (अरुणदत्त सर्वाङ्गसुन्दरा), Hemādri Āyurvedarasāyana (हेमाद्रि आयुर्वेदरसायन).
Section 2
asmiṃstantre āyuḥpālanaṃ prakṛtam||1||
tadvividham, svasthavṛttamāturavṛttaṃ ca||1||
brāhme muhūrta uttiṣṭhetsvastho rakṣārthamāyuṣaḥ||1||
Commentary: Aruṇadatta’s Sarvāṅgasundarā
rātreścaturdaśo muhūrto brāhmo muhūrtaḥ, viṣuvati samarātriṃdive kāle dvighaṭikopalakṣaṇaḥ| muhūrtasya ceha dvighaṭikopalakṣaṇārthatvātsarvasmin kāle rātreścaturghaṭikāvaśeṣe samutthānaṃ kāryamiti sthitam| (svastho-nīrogaḥ kalyaḥ| sa āyuṣo yathopacaritasya jīvitasya rakṣārthaṃ brāhme muhūrta uttiṣṭhedabhyutthānaṃ kuryāt| muhūrto-nāḍikādvayam| brahma-jñānaṃ, tadarthamadhyayanādyapi brahma, tasya yogyo muhūrto brāhmaḥ, paścimayāmasya nāḍikādvayam|) tasmin brāhme muhūrta uttiṣṭhet| kimbhūtaḥ? svastho'nāturaḥ| (suśrute sū.a.15/48)- "samadoṣaḥ samāgniśca samadhātumalakriyaḥ| prasannātmendriyamanāḥ svastha ityabhidhīyate" iti svasthalakṣaṇam| kimarthamuttiṣṭhet? rakṣārthamāyuṣo jīvitasya| tadā hyuttiṣṭhato vyādhyalakṣmyādyabhāva evāyuṣo rakṣā bhavati| ātureṇa dhātusāmyārthaṃ svaptavyameva|
Commentary: Hemādri’s Āyurvedarasāyana
tatra prabodhaṃ vidhatte-brāhmo mūhūrta iti| rātrerupāntyo muhūrtā brāhmaḥ| tatra uttiṣṭhet-prabudhyet| svasthonīrogaḥ| rogiṇastvaniyamaḥ|