![Apastamba Grihya-sutra [sanskrit] - book cover](/uploads/a/Apastamba-Grihya-Sanskrit.jpg)
Apastamba Grihya-sutra [sanskrit]
41,347 words | ISBN-10: 8186937838 | ISBN-13: 9788186937839
The Sanskrit edition of the Apastamba Grihya-sutra with the commentaries of Haradatta (called the Anakula-vritti) and Sudarshana (called the Grihyatatparyadarshana-vyakhya). The Apastamba Grihyasutra is a short treatise on Vedic rituals which, together with the Hiranyakeshin-grihya-sutra, belongs to the Taittiriya School of the Black Yajur-Veda. Original titles: Āpastambagṛhyasūtra (आपस्तम्बगृह्यसूत्र), Haradatta Anākulāvṛtti (हरदत्त अनाकुलावृत्ति), Sudarśana Gṛhyatātparyadarśanavyākhyā (सुदर्शन गृह्यतात्पर्यदर्शनव्याख्या)
Sutra 5.1
prāgghomāt pradakṣiṇamagniṃ kṛtvā yathāsthānamupaviśyānvārabdhāyāmuttarā āhutīrjuhoti somāya janivide svāhe tyetaiḥ pratimantram // ĀpGs_5.1 //
sarvatra dakṣiṇe haste gṛhītvā parikramaṇam /
tato yatāsthānamupaviśataḥ /
yasya yat sthānamupadiṣṭaṃ'uttaro vara'iti tasminnityarthaḥ /
upaviśya vadhvā manvārabdhāyāṃ anvarabdhavatyāṃ uttarā ṣṣoḍaśa pradhānāhutīrjuhoti /
homāya janividesvāhetyotaiḥ pratimantram /
darvīhomatvādevopaveśane siddhe upaviśyetyucyate niyamārtha-uttarā eva ṣoḍaśopaviśyajuhoti, anyāḥ sthitvaiveti /
tena lājāstiṣṭhatā hotavyāḥ /
tathā ca kalpāntareṣu bahuṣu dṛśyate bodhāyanānāṃ bahvṛcānāṃ chandogānāṃ vājasaneyināmātharvaṇikānāñca /
upahomoṣu yathāprāptamāsanameva bhavati /
etacca vakṣyāmaḥ-- /
anye tvāsīnayoreva homamicchanti /
'somāya janivida'iti mantranirdeśo homamantrāṇāmadipratyayanārthaḥ tena prāgeva tasmāt japamantrāḥ /
taduktaṃ purastāt prāgghomāditi /
uttarā āhutī rityeva pratimantraṃ homassiddhaḥ yathānyeṣu homeṣu /
etaiḥ pratimantramityetattu purastādapakṛṣyata ityuktam /
tatrāditaścatvāro mantrāḥ svāhākārāntāḥ paṭhitāḥ /
tato dvādasarcaḥ, tāsvante svāhākāraḥ juhoticodanaḥ-- svāhākārapradānaḥ iti //2//
________________________
tato yathāsthānaṃ 'uttaro varaḥ ityuktasthānānatikrameṇa, na tvaniyamena, upaviśya vadhvā manvārabdhāyāmuttarāḥ uttaramantrakaraṇikā
āhutī rhomān juhoti /
ke punasta uttare mantrāḥ?kathaṃ ca juhoti ?ityata āha-'somāya janivide'ityādayaṣṣoḍaśa mantrāḥ /
teṣāmaditaścatvāri yajūṃṣi,'preto muñcāti'ityādayo dvādaśarcaḥ /
etaiḥ- pratimantraṃ pratisvāhākāraṃ juhoti, na punaḥ'yajñaṃsvāhā vāci svāhā vātedhāssvāhā'(tai.saṃ.1-1-13) itivat'avadīkṣamadāstha svāhā'(ekā.1-4-4) ityetenaiva svāhākāreṇa homaḥ /
pūrveṣāmahomārthatā ca /
juhośabdārthaśca taddhitena caturthyā mantraliṅgādinā vā pratipannāścoditā devatāścoditenaiva caturthyantaśabdenodiśya yajamānena tyaktasya haviṣaścoditādhāre prakṣepaḥ /
iha ca mantraliṅgāt somādayo devatāḥ /
tāśca na janivittvādiviseṣaviśiṣṭāḥ /
homavidhyanupapattyā hi mantrapratipannānāṃ devatātvaṃ kalpyam, sāca devatāmātrakalpanayo śāmyati /
na punarnirbījāṃ gurvīṃ viśiṣṭakalpanāṃ prayuktigauravāpādikāmayuktāmapekṣate /
na ca grāhakamantrāmnānatayoranupapattyā viśiṣṭānāṃ devatātvakalpanā /
viśeṣaṇānāṃ'mūrdhā divaḥ kakut'; ityādivat stuttyā devatādhiṣṭhānānvaye'pi tayośca ritārthatvāt /
haviścājyamā'juhotīti codyamāne sarpirājyaṃ pratīyāt'(āpa.pa.1-25) iti paribhāṣāvacanāt /
vivādāderayajñatve'pi yajñeṣvadhikariṣyamāṇapuruṣadehayogyatāpādakatvena tatra yajñadharmā yuktā eva /
anyathā
ādhānapavamāneṣṭyādiṣvayajñeṣu'yajñopavītī pradakṣiṇam'(āpa.pa.2-15) ityādayo na prāpanuyuḥ /
homādhārastūpasamāhito'gnissthita eva //1//
11 vadhvāḥ aśmana uparyāsthāpanam /
Haradatta’s Anākulā-vṛtti (sūtra 5.1)
samāpya japamathāgniṃ pradakṣiṇaṃ karoti tayā saha pradakṣiṇaṃ pariktāmatītyarthaḥ /sarvatra dakṣiṇe haste gṛhītvā parikramaṇam /
tato yatāsthānamupaviśataḥ /
yasya yat sthānamupadiṣṭaṃ'uttaro vara'iti tasminnityarthaḥ /
upaviśya vadhvā manvārabdhāyāṃ anvarabdhavatyāṃ uttarā ṣṣoḍaśa pradhānāhutīrjuhoti /
homāya janividesvāhetyotaiḥ pratimantram /
darvīhomatvādevopaveśane siddhe upaviśyetyucyate niyamārtha-uttarā eva ṣoḍaśopaviśyajuhoti, anyāḥ sthitvaiveti /
tena lājāstiṣṭhatā hotavyāḥ /
tathā ca kalpāntareṣu bahuṣu dṛśyate bodhāyanānāṃ bahvṛcānāṃ chandogānāṃ vājasaneyināmātharvaṇikānāñca /
upahomoṣu yathāprāptamāsanameva bhavati /
etacca vakṣyāmaḥ-- /
anye tvāsīnayoreva homamicchanti /
'somāya janivida'iti mantranirdeśo homamantrāṇāmadipratyayanārthaḥ tena prāgeva tasmāt japamantrāḥ /
taduktaṃ purastāt prāgghomāditi /
uttarā āhutī rityeva pratimantraṃ homassiddhaḥ yathānyeṣu homeṣu /
etaiḥ pratimantramityetattu purastādapakṛṣyata ityuktam /
tatrāditaścatvāro mantrāḥ svāhākārāntāḥ paṭhitāḥ /
tato dvādasarcaḥ, tāsvante svāhākāraḥ juhoticodanaḥ-- svāhākārapradānaḥ iti //2//
________________________
Sudarśana’s Gṛhyatātparyadarśana-vyākhyā (sūtra 5.1)
sakheti japitvā, prāgghomāt homātprāk agnipradakṣiṇameva vadhvā sahakuryānnānyadarthakṛtyamāvaśyakamapi;'prāgghomādi'tyadhikagrahaṇāt /tato yathāsthānaṃ 'uttaro varaḥ ityuktasthānānatikrameṇa, na tvaniyamena, upaviśya vadhvā manvārabdhāyāmuttarāḥ uttaramantrakaraṇikā
āhutī rhomān juhoti /
ke punasta uttare mantrāḥ?kathaṃ ca juhoti ?ityata āha-'somāya janivide'ityādayaṣṣoḍaśa mantrāḥ /
teṣāmaditaścatvāri yajūṃṣi,'preto muñcāti'ityādayo dvādaśarcaḥ /
etaiḥ- pratimantraṃ pratisvāhākāraṃ juhoti, na punaḥ'yajñaṃsvāhā vāci svāhā vātedhāssvāhā'(tai.saṃ.1-1-13) itivat'avadīkṣamadāstha svāhā'(ekā.1-4-4) ityetenaiva svāhākāreṇa homaḥ /
pūrveṣāmahomārthatā ca /
juhośabdārthaśca taddhitena caturthyā mantraliṅgādinā vā pratipannāścoditā devatāścoditenaiva caturthyantaśabdenodiśya yajamānena tyaktasya haviṣaścoditādhāre prakṣepaḥ /
iha ca mantraliṅgāt somādayo devatāḥ /
tāśca na janivittvādiviseṣaviśiṣṭāḥ /
homavidhyanupapattyā hi mantrapratipannānāṃ devatātvaṃ kalpyam, sāca devatāmātrakalpanayo śāmyati /
na punarnirbījāṃ gurvīṃ viśiṣṭakalpanāṃ prayuktigauravāpādikāmayuktāmapekṣate /
na ca grāhakamantrāmnānatayoranupapattyā viśiṣṭānāṃ devatātvakalpanā /
viśeṣaṇānāṃ'mūrdhā divaḥ kakut'; ityādivat stuttyā devatādhiṣṭhānānvaye'pi tayośca ritārthatvāt /
haviścājyamā'juhotīti codyamāne sarpirājyaṃ pratīyāt'(āpa.pa.1-25) iti paribhāṣāvacanāt /
vivādāderayajñatve'pi yajñeṣvadhikariṣyamāṇapuruṣadehayogyatāpādakatvena tatra yajñadharmā yuktā eva /
anyathā
ādhānapavamāneṣṭyādiṣvayajñeṣu'yajñopavītī pradakṣiṇam'(āpa.pa.2-15) ityādayo na prāpanuyuḥ /
homādhārastūpasamāhito'gnissthita eva //1//
11 vadhvāḥ aśmana uparyāsthāpanam /