Shesha, Sesa, Śeṣa, Śeṣā: 37 definitions

Introduction:

Shesha means something in Buddhism, Pali, Hinduism, Sanskrit, Jainism, Prakrit, Marathi, Hindi, biology. If you want to know the exact meaning, history, etymology or English translation of this term then check out the descriptions on this page. Add your comment or reference to a book if you want to contribute to this summary article.

Shesha has 36 English definitions available.

The Sanskrit terms Śeṣa and Śeṣā can be transliterated into English as Sesa or Shesha, using the IAST transliteration scheme (?).

Alternative spellings of this word include Shesh.

Images (photo gallery)

Languages of India and abroad

Sanskrit dictionary

[Deutsch Wörterbuch]

Source: Cologne Digital Sanskrit Dictionaries: Böhtlingk and Roth Grosses Petersburger Wörterbuch

Śeṣa (शेष):—(von 3. śiṣ)

1) m. n. [Amarakoṣa 3, 6, 4, 32.] a) Rest, das Uebrige [Trikāṇḍaśeṣa 3, 3, 441.] [Hemacandra’s Anekārthasaṃgraha 2, 573.] [Medinīkoṣa ṣ. 28. fg.] [AIT.] [BR. 7, 2.] [Ṛgveda] [Prātiśākhya 1, 2. 10. 3, 3.] [Kauśika’s Sūtra zum Atuarvaveda.21. 26. 42. 51.] [Taittirīyasaṃhitā] [Prātiśākhya 1, 6. 42. 46. 2, 28.] [Śāntanācārya’s Phiṭsūtrāṇi 4, 19.] [Pāṇini’s acht Bücher 1, 4, 7. 3, 4, 114.] [Rāmāyaṇa 3, 18, 30.] na śeṣaṃ bhavatā cintyam [4, 17, 56.] [Suśruta 1, 135, 17. 136, 16.] [Raghuvaṃśa 2, 66.] [Spr. (II) 1823. 3166. 5263.] [Bhāgavatapurāṇa 7, 6, 8.] palāśe śeṣānāsicya [Kātyāyana’s Śrautasūtrāṇi 15, 6, 10.] śeṣe rātrau yathā divā so v. a. während des übrigen Theiles der Nacht oder des Tages [Manu’s Gesetzbuch 4, 106.] śeṣe im Uebrigen, in allen andern Fällen [8, 290. 320. 322.] śeṣe pramāṇaṃ tu bhavantaḥ [Mahābhārata 3, 2190.] ṣaṣṭhī śeṣe [Pāṇini’s acht Bücher 2, 3, 50. 4, 2, 92.] mit einem abl.: ṛṇāt [Yājñavalkya’s Gesetzbuch 2, 117.] [Spr. 2945.] gen. : sūktasya [Prātiśākhya zum Ṛgveda 15, 15. 18, 31.] yaccheṣaṃ daśarātrasya [Manu’s Gesetzbuch 5, 75.] kiṃ śeṣaṃ hi balasya me [Mahābhārata 4, 1095.] [Suśruta 1, 11, 16.] āyuṣaḥ sati śeṣe [Raghuvaṃśa 8, 40.] [Spr. 2945. (II) 1630.] [Rājataraṅgiṇī 1, 50. 264. 4, 292.] gewöhnlich in comp. mit der Ergänzung: ājya [Kātyāyana’s Śrautasūtrāṇi 6, 1, 5.] haviḥ [8, 7, 24.] vasā [6, 8, 21.] graha [9, 14, 14.] anuvāka [18, 3, 12.] surāśeṣāḥ [LĀṬY. 5, 4, 14.] [Śāṅkhāyana’s Śrautasūtrāṇi 4, 5, 3.] vyañjanaśeṣaḥ [Taittirīyasaṃhitā] [Prātiśākhya 1, 14.] bali [Manu’s Gesetzbuch 3, 91. 215. 253. 285. 5, 24. 11, 158.] prajñāśeṣo sti cettava [Mahābhārata 5, 1568.] [Rāmāyaṇa 2, 87, 19.] [Rāmāyaṇa] [Gorresio 2, 32, 33. fg. 5, 49, 22.] [Spr. 2945. (II) 1331. fgg.] [Meghadūta 39.] [Amarakoṣa 2, 7, 28.] [Rājataraṅgiṇī 5, 61.] [Bhāgavatapurāṇa 5, 26, 37.] [Pañcatantra 51, 11.] vyatītaṃ tadahaḥśeṣam [Mahābhārata 13, 3494. 1482.] [YAJÑ. 1, 113.] [Manu’s Gesetzbuch 11, 204.] dina [Varāhamihira’s Bṛhajjātaka S. 45, 16.] [Pañcatantra 55, 6.] rātri [Rāmāyaṇa 2, 49, 1.] [Sūryasiddhānta 3, 50.] [Rājataraṅgiṇī 3, 190.] kārya [Manu’s Gesetzbuch 7, 153.] [Rāmāyaṇa 2, 68, 11. 5, 50, 1.] [Spr. (II) 982. 4644.] [Kathāsaritsāgara 32, 25. 34, 139.] [Rājataraṅgiṇī 3, 121.] devatātithiśeṣeṇa kurute dehayāpanam mit dem, was Götter und Gäste übrig lassen, [Mahābhārata 3, 15410.] am Ende eines adj. comp. (f. ā) wovon nur (selten mātra hinzugefügt) — übrig ist: tribhāgamātraśeṣāyāṃ rātryām [Mahābhārata 7, 8457.] [Meghadūta 87.] strīśeṣaṃ jagat [Mahābhārata 9, 35.] jīvita [Rāmāyaṇa 3, 62, 10.] [Raghuvaṃśa 6, 76. 7, 10. 40. 8, 72.] [Kumārasaṃbhava 5, 57.] [Spr. (II) 4657.] [Varāhamihira’s Bṛhajjātaka S. 11, 39.] [Kathāsaritsāgara 22, 245. 60, 238.] [Rājataraṅgiṇī 2, 24. 3, 408. 4, 295. 5, 18. 183.] [Daśakumāracarita 68, 8.] [Pañcatantra 47, 6. 160, 2.] ekaśeṣaḥ kṛto vaṃśaḥ [Mahābhārata 13, 1966.] rajanyāmardhaśeṣāyām [Rāmāyaṇa 5, 15, 20.] alpaśeṣamidaṃ kāryam [37, 29.] alpeśeṣairmayūkhaiḥ [Spr. (II) 4036.] kiṃciccheṣa [Mahābhārata 9, 34. 1442.] [Kathāsaritsāgara 20, 30] (zusammen zu schreiben und sasya zu ergänzen). [39, 189. 54, 101.] kathā von dem nur die Erzählung übrig geblieben ist, nur noch in der Erinnerung lebend (vgl. kathāvaśeṣa) [Rājataraṅgiṇī 4, 579.] smṛti dass. [Spr. (II) 4224.] kṛtya so v. a. der seine Arbeit noch nicht vollbracht hat [Bhāgavatapurāṇa 3, 2, 14.] Beachtung verdienen noch folgende Redensarten: mitrāṇāṃ saṃgrahaḥ śeṣaḥ (oder adj.) so v. a. jetzt gilt’s noch Freunde zu gewinnen [Rāmāyaṇa 4, 28, 10.] śeṣaṃ (oder adj.) durgavināśanam [5, 50, 3.] api śeṣaṃ bhavedadya putrāṇāṃ mama so v. a. ach wenn doch heute nicht alle meine Söhne zu Grunde gingen [Mahābhārata 2, 2689.] tvayi prakṛtimāpanne śeṣaḥ syāt so v. a. könnten noch Einige gerettet werden [5, 3416.] na vaḥ śeṣaḥ kaścidihāsti yuddhe so v. a. keiner von euch kommt mit dem Leben davon [3, 15698.] nūnaṃ tvidānīṃ mama śeṣamasti so v. a. mir steht jetzt noch sicher Etwas bevor, ich habe noch nicht Alles erduldet [Rāmāyaṇa 5, 28, 5.] kuryurete kvaciccheṣaṃ na tu kruddho dhanaṃjayaḥ so v. a. die könnten noch Etwas (Jmd) verschonen [Mahābhārata 4, 1580. 3, 10251. fg.] siṃhaḥ pāśavinirmuktaḥ na naḥ śeṣaṃ kariṣyati [4, 1548.] nāsyāparāddhāḥ śeṣamavāpnuvanti so v. a. bleiben verschont [3, 15705.] so v. a. Ende, Ausgang, Schluss: na caikamatyaṃ śeṣo sti [Spr. (II) 1481.] so v. a. Ergänzung, Nachtrag: tasmācchandassu śeṣā upekṣitavyāḥ [Yāska’s Nirukta 13, 13.] [WEBER, Nakṣ. 2, 302. 304.] preṣita iti śeṣaḥ Comm. zu [Rāmāyaṇa 7, 104, 13.] [Kullūka] zu [Manu’s Gesetzbuch 9, 107.] iti te vākyaśeṣaḥ [Vikramorvaśī 35, 8.] Nach [Hemacandra’s Anekārthasaṃgraha] und [Medinīkoṣa] ist śeṣa m. angeblich auch = vadha (eher avadha). — b) Nebensache, Accidenz: dharmaḥ śeṣo ṅgaṃ guṇa ityekārthāḥ [Scholiast] zu [Kātyāyana’s Śrautasūtrāṇi 22, 2. 8. 9. 24, 18. 23.] [Madhusūdanasarasvatī’s Prasthānabheda] in [Weber’s Indische Studien 1, 19, 6.] Vgl. śeṣin. —

2) adj. (f. ā) übrig, reliquus; sg.: udaka [Manu’s Gesetzbuch 3, 218.] devebhyaśca hutādannāccheṣāt [Yājñavalkya’s Gesetzbuch 1, 103.] senā [Harivaṃśa 8054.] sainya [Rāmāyaṇa 3, 32, 27.] jana [2, 44, 22.] [Spr. (II) 1436.] anuyāyivarga [Raghuvaṃśa 2, 4.] bhasman [Harivaṃśa 10518.] bhū [Bhāgavatapurāṇa 9, 11, 3.] kāla [Mahābhārata 1, 7976.] divasa [Mārkāṇḍeyapurāṇa 22, 5.] āyus [Bhāgavatapurāṇa 6, 16, 3.] karman [Rāmāyaṇa 4, 24, 3.] kartavya [Kathāsaritsāgara 24, 111.] [Vikramorvaśī 52. 87, 15.] pl. (auch subst. die Uebrigen): rātrayaḥ [Manu’s Gesetzbuch 3, 47. 1, 102. 5, 20. 9, 105. 124. 163. 11, 239.] [Taittirīyasaṃhitā] [Prātiśākhya 22, 14.] śeṣānye (d. i. śeṣā anye) granthavistarāḥ [MAITRYUP. 6, 34.] [Yājñavalkya’s Gesetzbuch 2, 145.] śeṣāstraya ivāśramāḥ [Mahābhārata 1, 73. 14, 1256.] [Harivaṃśa 4559. 11027.] [Rāmāyaṇa 2, 1, 33. 25, 23. 3, 20, 14.] [KĀM. NĪTIS. 2, 9. 16.] [Meghadūta 31. 85.] [Raghuvaṃśa 4, 64. 40, 30.] [Spr. (II) 812. 1721. 2205.] [SĀṂKHYAK. 34. fg.] [Varāhamihira’s Bṛhajjātaka S. 8, 21. 37. 9, 22. 21, 13. 38, 5. 41, 10. 48, 33.] [Kathāsaritsāgara 17, 134. 19, 75. 48, 60. 88. 104. 72, 407. 75, 3.] [Hemacandra’s Abhidhānacintāmaṇi 946.] [Sāhityadarpana 36, 2.] [PAÑCAR. 1, 12, 53.] [Pañcatantra 123, 13. 198, 10.] prädicativ: yāḥ śeṣā mama mātaraḥ [Rāmāyaṇa 2, 26, 31.] [Mahābhārata 13, 1454.] uttaraṃ karma yaccheṣam [Rāmāyaṇa 5, 47, 22.] āpaḥ śeṣāḥ [Mahābhārata 5, 479.] sapta pāṇḍavataḥ śeṣā dhārtarāṣṭrāstathā trayaḥ so v. a. sind noch am Leben [9, 35.] tasya sarvasya sainyasya kharaḥ śeṣo mahābalaḥ [Rāmāyaṇa 3, 32, 35. 33, 23.] am Anfange eines comp.: vratāni [Yājñavalkya’s Gesetzbuch 3, 282.] śeṣāhobhiḥ [20.] śeṣānna [Mahābhārata 1, 3547.] [Meghadūta 18.] [Raghuvaṃśa 7, 12.] [Varāhamihira’s Bṛhajjātaka S. 26, 7.] [Kathāsaritsāgara 8, 28. 60, 90. 118, 100.] [Amarakoṣa 2, 9, 8.] [PAÑCAR. 1, 2, 37.] [Pañcatantra 38, 8] [?(ed. orn. 34, 17).] am Ende eines comp.: vicchittiśeṣairvarṇaiḥ übrig geblieben von [Śākuntala 164.] Besondere Erwähnung verdient noch die Verbindung mit einem partic. praet.: deśāntaraṃ prayātebhyo ye śeṣāste so v. a. die Wenigen, die nicht in ein anderes Land gegangen waren, [Rājataraṅgiṇī 4, 631.] gewöhnlich in comp.: hataśeṣāḥ die Wenigen, die dem Tode —, dem Untergange entronnen waren, [Mahābhārata 3, 8816. 15356. 9, 5.] sainya [Rāmāyaṇa 3, 33, 8.] śeṣau niśācarau [32, 35. 33, 21. 42, 52. 5, 49, 33. 76, 9.] [Kathāsaritsāgara 10, 125. 51, 170. 54, 230. 115, 153. 118, 91.] [Pañcatantra 122, 24. 162, 18.] [Bhaṭṭikavya 15, 100.] davolkāhataśeṣabarhāḥ [Raghuvaṃśa 16, 14.] pītaśeṣamivodakam beim Trinken zurückgeblieben [Rāmāyaṇa 2, 27, 8 (9 Gorresio).] bhuktaśeṣamivodakam [Rāmāyaṇa ed. Bomb. 2, 27, 8.] saktubhiḥ bhuktaśeṣaiḥ [Pañcatantra 252, 10] (vgl. bhuktaśeṣa). bhakṣitaśeṣāṇi jambūphalāni [206, 2.] niryātaśeṣā caraṇādgaṅgā nicht ganz herausgetreten [Raghuvaṃśa 10, 38.] Der substantivischen Bed. Ende, Schluss entspricht hier die adjectivische der letzte: vipannatanaye bhijanasya śeṣe [Rājataraṅgiṇī 3, 527.] pūrva, śeṣa [ŚABDĀRṆAVA] bei [UJJVAL.] zu [Uṇādisūtra 4, 41.] śeṣasya paryāyaḥ Synonyme des letzten (zuletztgenannten Wortes) im [Śabdakalpadruma] häufig, z. B. unter tvac, valgulā, vājinī, vāṭī; śeṣasya vidhiḥ ebend. unter rāsa; śeṣasyotpattiḥ ebend. unter vāyasa. —

3) m. Nomen proprium eines Schlangendämons, der die Erde trägt und auf dem Viṣṇu während seines Schlafes ruht. In den Purāṇa wird Baladeva (oder Saṃkarṣaṇa, Halāyudha u. s. w.), Kṛṣṇa’s älterer Bruder, mit ihm identificirt. [Amarakoṣa 1, 2, 1, 5.] [Trikāṇḍaśeṣa] [Hemacandra’s Abhidhānacintāmaṇi 1307.] [Hemacandra’s Anekārthasaṃgraha] [Medinīkoṣa] [Kāṭhaka-Recension] [Anukramaṇikā] in [Weber’s Indische Studien 3, 458.] [Mahābhārata 1, 1550. 1566. fgg. 2549. 5, 3618. 6, 3023.] [Harivaṃśa 227. 267. 6766. fgg. 9506. 12076. 12466. 12496. 12822. 14172.] [Kumārasaṃbhava 3, 13.] [Raghuvaṃśa 12, 70.] [Spr. 2763. 3137. 5251. (II) 4569. 5818.] [Kathāsaritsāgara 19, 73.] [Sânkhya Philosophy 45.] [Rājataraṅgiṇī 1, 58. 3, 58. 4, 507. 5, 355.] [Viṣṇupurāṇa 149. 153. 205. fg. 503. 546, Nalopākhyāna 4.] [Mārkāṇḍeyapurāṇa 116, 61. fg.] [Bhāgavatapurāṇa 2, 7, 41. 5, 25, 11. 6, 16, 29] (devadeva). [?8, 4, 20. Vopadeva’s Grammatik S. 176. Oxforder Handschriften 13], a, [4 v. u. 46], a, [35. 74], a, [2 v. u. 81], a, [14. 251], a, [39. fg.] [WEBER, Rāmatāpanīya Upaniṣad 277. 323.] [KṚṢṆAJ. 280. 282. 342.] [Lassen’s Anthologie (III) 88, 12.] [PAÑCAR. 1, 9, 18. 12, 29. 63. 72. 2, 2, 98. 4, 1, 7. fgg. 3, 28. 126.] (deva). [WILSON, Sel. Works 1, 25. 35. fg. 175. 360.] als Prajāpati [Rāmāyaṇa 3, 20, 7.] [Viṣṇupurāṇa 50,] [Nalopākhyāna 2.] als Weltelephant [Hārāvalī 148.] śeṣa und śeṣanāga (der Schlangendämon selbst oder nach ihm benannte Personen) als Autoren [Colebrooke 1, 106. 2, 63,] [Nalopākhyāna] [WEBER, Jyotiṣa 8.] [TĀRAN. 75. 152. 157.] [Oxforder Handschriften 238], b, [Nalopākhyāna 353], a, [No. 838.] [HALL 105.] —

4) m. ein best. Metrum: 4 Mal ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ [Colebrooke 2, 259 (I, 2).] —

5) f. ā pl. von einer heiligen Handlung übrig gebliebene, Segen bringende Blumen; sg. ein solcher Kranz [Hemacandra’s Anekārthasaṃgraha] [Medinīkoṣa] tataḥ sumanasaḥ śeṣāḥ pratigṛhya [Mahābhārata 3, 16644.] śeṣāḥ pūrvaṃ nivedya ca [16645.] iti putrasya śeṣāśca kṛtvā śirasi [Rāmāyaṇa 2, 25, 35.] śeṣāmiva bharturājñāmādāya mūrdhnā [Kumārasaṃbhava 3, 22.] [Bhāgavatapurāṇa 8, 16, 43. 11, 3, 54. 27, 47.] auch m. oder n.: tasyājñāṃ śirasi nidhāya śeṣabhūtām [Mṛcchakaṭikā 173, 21.] —

6) f. ī Nomen proprium eines Frauenzimmers [HALL 70.] — Vgl. a, ālekhya, eka, kīrti, deva, nāma (adj. f. ā [UTTARAR. 28, 16] [?= COWELL 37, 19]), niḥ, pāda, bhukta, madhu, yaśaḥ, vākya, śabda, śiraḥ, yāvaccheṣam, śaiṣa und śaiṣika.

context information

Sanskrit, also spelled संस्कृतम् (saṃskṛtam), is an ancient language of India commonly seen as the grandmother of the Indo-European language family (even English!). Closely allied with Prakrit and Pali, Sanskrit is more exhaustive in both grammar and terms and has the most extensive collection of literature in the world, greatly surpassing its sister-languages Greek and Latin.

Discover the meaning of shesha or sesa in the context of Sanskrit from relevant books on Exotic India

See also (Relevant definitions)

Relevant text

Related products

Like what you read? Consider supporting this website: